Hiru erro, ahots propioa

PDFPRINT

Elkarrizketa: Julen Axiari (Baiona, 1987) Iparraldean gailentzen ari den musikari belaunaldi berri baten adierazlerik berezienetakoa dugu. Iturri anitzetik elikaturiko lur oparoan sortua, Euskal Herritik abiatu eta Euskal Herrira etengabe itzultzen den bidaian murgilduta dihardu akordatzen denetik. Hona udaren hondarrean Juan Gorostidik egindako elkarrizketa luze baten mamia.

Errobiko Festibalaren aurtengo 20. edizioaren biharamunean izanik, saihestezina da gaia: bederatzi urteko mutikoa zinen 1996ko lehen ekitaldi hartan, eta orduan abiatu zenaz jabetua izanen zara.
Oroimenean itsatsita ditut lehen urte hartakoak, bai. Itsasuko mendialdeko Atekagaitzeko hondartzan egiten ziren emanaldiak arrasti batez, eta Urzumuko aerodromoan hurrengoz; suak pizten ziren… Sekulako inpresioa egiten zidan hark guztiak. Gogoan ditut lehen edizio hartan Burkina Fasoko Saaba taldeko perkusiolariak eta dantzariak, ortutsik arroken gainetan, ikaragarria zen niretzat! Han zen baita ere Maddi Oihenart, lehenik ere ezaguna, Battitta Sobietekin kantari ibiltzen zen sasoi hartan…

Etxetik jaso zenuen musikarako grina eñat Axiari eta Maite Etxemendiren semea da Julen], giro horretan sortua eta hazia zara.
Oroimena ailegatzen zaidan punturaino, musikaz inguratua dago ene giroa, beti. Etxean hori zegoen, musikari handiak etortzen ziren bertara —gogoan dut Barre Philips, esaterako—, niretzat arrunt normala zen mundu zabaleko musikariekin eta, aldi berean, bertako kantaldi eta ikuskizunetan ibiltzea. Gogoan dut Santa Garazin ospatu zen Santa Kruz pastorala, 1992an. Junes Casenave-Harigilerena zen testua eta nire aitak konposatu zituen kantuak. Jean-Yves Constantin kantari handia izan zen sujeta eta goizaldeko kalejiran bere zaldi gainera igo eta berarekin eraman ninduen… Zuberoan ginen eta baita Uzesten ere. Iltzatuta gelditzen diren lehen oroitzapenak dira horiek. Garbi neukan hasieratik hori zela nire mundua, eta hor murgildu eta hazi behar nuela. Ahal bezain pronto hasi nintzen kontserbatorioan, sei urte bete aurretik.

Perkusioarekin hasi zinen?
Ez. Hain txikiak ez zituzten perkusiorako onartzen, eta beste instrumentu bat aukeratu behar izan nuen. Kontrabaxua izan zen, haurrentzat egokitua, noski. Gogoan dut nire lehen diskoa Charles Mingus-en Mingus, Mingus, Mingus… izan zela, eta hura bihurtu nuela lehen idolo… kontrabaxua, beraz. Baina hasieratik nuen perkusiorako grina eta ahal izan nuen unetik barneratu nintzen hor, kontserbatorioan 9 urterekin onartzen gintuztenetik. Halere, ez nintzen eroso sentitzen giro horretan; zurrunegia egiten zitzaidan eta Afrikako perkusiolariak gertutik ezagutzen nituenez, haiengan ipinia nuen gogoa eta bihotza.

Nola uztartu zenituen bi mundu horiek?
Bat-batean gertatu zen haustura. Artean 14 urte bete gabe ezagutu nituen Hyacinthe Massamba Kongoko perkusio maisua eta berarekin zebilen Chrysogone Diangouaya dantzaria. Parte hartu nuen Itsasun eman zuten ikastaroan eta garbi eduki nuen hura zela nire bidea. Kontserbatorioa utzi eta buru belarri sartu nintzen Afrikako erritmoak lantzera… Bi urte geroago jaso nuen haien eskutik Brazzavillera joateko gonbita; prest sumatzen ninduten, nonbait, eta mundu horretan murgildu nintzen, guztiz.

“Afrikan ez da irakaspen formalik, zuzenean erakusten dizute, ez irakasten. Prest egon behar duzu modu azkar horretan gauzak jaso eta barneratzeko”

Gehienontzat urruneko mundu exotikoa da Afrikakoa. Nolakoa izan zen murgilketa hori? Ez al zenuen arazorik izan zuria izanik, arrotza?
Ez, behin ere ez. Lehenik esan behar, han ez dela irakaspen formalik. Beraiek zuzenean erakusten dizute, ez irakasten. Prest egon behar duzu modu zuzen eta azkar horretan gauzak jaso eta barneratzeko. Bi hilabete egon nintzen bertan… inpresio bortitza jaso nuen lehen unetik: bidaia bera —bi egun abioiez—, hango hiria, usainak —hondakinak erretzen nonahi—, pobrezia handia… Bigarren gauez eraman gintuzten bertako gune kultural batera eta gazte anitz bertan topera jotzen… lehen kolpe musikala! Egunero-egunero aritzen nintzen, denetan baitago bertan musika eta dantza: ekitaldi sozial guztietan, izan beila edo ospakizuna —ehorzketa batek astebete irauten du eta gauero dantzatzen da…—. Kontent ziren beraiekin ari nintzelako, sekulan problemarik ez nuen izan, zuria nintzelako edo. Badut oroitzapen bat: beraiek elkartzen diren lekuak mgongi du izena, suaren inguruko bilgunea. Eta han ari ginen gau batez —kontu kontalariekin, musikarekin, dantzarekin…— eta bertan ari nintzen bitartean eman zidan bertako batek lepoko bat, berea zena: “guretako bat zara”, esan nahi zuen. Geroztik izugarri garrantzitsua izan da Kongo enetzat. Beraiek erabakitzen dute zein neurritan zauden prest eta, nire kasuan, sartua nintzen buru belarri haien erritmo eta abiadura horretan. Kongon pasa nituen lehen bi hilabete horiek etengabeko ikasketa izan ziren.

Egona zara berriz han?
Bai, egin nuen beste egonaldi bat, 2007an, Fred Faure lagun minarekin, Yaninga izendatu genuen talde eta egitasmoan parte hartu zuen beste perkusio jolearekin…

Zuberoako tradizioa eta Kongokoa. Nola esplikatu elkarren ezin urrunagokoak diruditen bi mundu horien arteko zubia?
Agian askorentzat arraroak diren kontuak modu naturalean bizi izan ditut nik. Bada horren inguruko teorizazio bat, Martinikako Patrick Chamoiseau idazleak eta beste hainbatek Kreolitatearen gorazarrea (L’éloge de la Créolité, 1989) manifestuan esplikatu zutena eta ondoren garatua izan dena (Édouard Glissant martinikarra da erreferenterik ezagunena). Laburbilduz, pertsona baten identitatea eraikitzerakoan, bada alde batetik zuhaitz genealogikoa, eta bestetik erlazioena, eta horrek du eraikitzen besteak bezain azkar edo azkarrago. Biak dira inportanteak enetzat. Kongok leku berezia izan du ene formakuntzan, klasikotasun hertsi batetik salto bat emateko oso baliagarria bilakatu zitzaidana lehen gaztaroan. Handik bueltan ez nuen utzi hura. Dantza ikastaroentzat musika behar izaten da, eta hor hartzen nuen parte. Aski erregularki ikusten ginen Chrysogone-rekin ere, eta hor sortu ziren nire lehen proiektuak. Hori izan zen klasikotik ateratzeko nire bidea baina, aldi berean, hemengo tradizioan barneraturik ibilia nintzen: pastoralak, euskal kantu txapelketak… denetan ibiltzen nintzen txikitan. Eta nerabezaroaren ondoren, ahotsaren aldaketa gauzatu zelarik, garbi sentitu nuen erro horietara itzultzeko beharra.

Axiari, Zuberoatik datorren izena da, nonbait.
Bai, XVIII. mende hasierako aztarnak ditugu. Eskiulako izen horren etxera heldu omen zen galiziarren bat, eta bere ondorengoek, usuari jarraiki, etxearen abizena bereganatu zuten. Horiek ditugu arbaso, eta ez dugu lotune hori sekulan eten. 2009an edo, garbi nuen bertako tradizioan sakondu behar nuela. Ordurako kantari handi asko entzunak nituen: Johane Barkos, Junes Xuburu, Bordalekü, Quehilla ttipi, Batitta Sobiet, Jean-Yves Constantin, Mixel Etxekopar, Mixel Arrotze… ezberdinak oso, eta denekin ukan dut nik jazza entzuten nuenaren inpresioa. Horretan sakontzeko, basa-ahaideak eta bestelako erak sakonetik bereganatu behar nituen, eta hortik sortu zen HiruAlde izeneko egitasmoa: Afrikako, Euskal Herriko eta jazzaren hiru ildoak uztartzeko ahalegina.

Zein ibilbide izan du HiruAlde-k?
Bost musikari elkartu ginen, adin bertsukoak: Matthieu Lebrun, saxofoiak jotzen dituena; William Legares, Martinikako baxu jotzailea; Tony Houzyaux, musika elektroakustikoarekin; Yan Renaut, elektroakustika eta bateriarekin; Chrysogone Diangouaya dantzaria eta ni neu. Landu genuen errepertorioan basa-ahaideak zeuden, “Iturengo arotza”-ren bertsio bitxi bat, “Gaü beilako eleak”-ena (Itxaro Bordaren hitzekin Mixel Etxekoparrek musikatua), “Esku batean” (Zamora, Beñat Axiari)… Tolosan soinu teknikari ikasketak egin ondoren —ez nuen oraino garbi musikara soilik dedikatzeko ahalik izanen nuenik—, sortu zen HiruAlde. Egin genituen emanaldiak, baita Iruñean ere, eta aitzina jarraitu dugu bakoitza bere bidean. Bizirik dagoen zerbaiten gisa sumatzen dut oraino, edozein momentuan gauzatu litekeena berriz. Nola eraman euskara musika afrikar batera, horixe nuen erronka.

Eta horretan jarraitzen duzu, baina ez Afrikako zuhaitzari soilik erreparatuz…
Ez. HiruAlde martxan genuen sasoian itzuli nintzen txikitatik hainbestetan egondako Uzesteko jaialdira, musikari gisa oraingoan, Bernard Lubat eta beste maisuekin ikastera, lanera. Eta hor dago free jazz-ari loturiko tradizio bizi eta errotua, Bengalifere proiektuan garatzen ari garena.

Bengalifere diskoa entzuten duenak, “herri musikaren” ikuspuntutik, lan zaila dela esango du ziurrenik…
Soinuaren barnetik eta bere baitara egiten dugun bidaiaren berri ematen du diskoak, baina guk zuzeneko lana egiten dugu, etengabe garatzen ari dena. Bengalifereko hiru musikariok (Matthieu Lebrun berriz saxofoietan, Jordi Cassagne kontrabaxuan eta neu perkusioetan, baterian eta kantuan) elkarrekin gaude era berean ikerketa eta adierazpena den bidaia horretan. Gurekin hor barneratzeko gonbita egiten diogu entzuleari, ez dagoeneko ezaguna duena berriz errepikatzeko, lehen aldiz aurkituko duen zer edo zer dastatzeko baizik. Hori ere bada musikaren erronka, guztiz geurea dugun sentiberatasun batetik bide berriak –sonoritateak, ehundurak, nahasketak… inprobisazioa betiere– saiatzea.

Azken Errobiko Festibalaren edizioan, Bengaliferez gain Maddi Oihenartekin egin zenuen kontzertua zerbait berezia izan zen askorentzat.
Maddirekin ikasten egona naiz azken urteotan, Zuberoako ahotsik indartsuenetakoa eta aberatsenetakoa baita berea, eta hortik sortu da elkarrekin zerbait taularatzeko aukera. A cappella kantatzen dugu, bakarka eta binaka, baina baita nire perkusioarekin ere. Eta aurtengo Itsasuko emanaldirako Bastien Fontanille biola jotzailea gonbidatu genuen gurekin jarduteko. Instrumentazioa kantuaren eta ahotsen zerbitzura jartzeko tentu handiarekin ibili gara betiere.

Hor bada Zuberoako maneren aldarrikapen bat, eta baita molde berrien bilaketa ere…
Zuberoako mendialdean gordetzen dira oraino Europa osoan nagusi ziren kantatzeko era ez tenperatuak. XVIII. mende erdialdetik aitzina Bachen ekarpenarekin inposatuz joan dira, “naturalak” balira bezala, pianoak ezarritako noten arteko interbaloak, eta nota horien arteko guztia ezabatua izan da, kantatzen ez dakiten ezjakinen modu arbuiagarritzat kontsideraturik. Gauza bitxia gertatu zen XIX. mendean Parisetik Zuberoara jin ziren hainbat aditurekin. Hango kantuak liluraturik, bere moduan transkribatu eta Parisen arrakasta lortu omen zuten. Itzuliko ziren gero Zuberoara bertako jendeari beraiek egiten zuten erara erakusteko, modu tenperatuan, alegia, hori zelakoan modu kultu eta jasoa. Egun Mendebaldeko tradizioaren erreferentetzat dugun musika moldea, berez, tradizio baten suntsitzailea izan zena da. Artzainen moduak eta, ez jakinenak bezala salduak izan dira, mendeetako aberastasun eta tradizio izugarri bat suntsituz. Horrela joan dira inposatzen modu estereotipatu batzuk, gorteetako manera “finak” guztien eredu. Halere, bada erresistentzia bat horren aurrean, Zuberoako tradizio bizian, Baigorri inguruko zenbait kantari zaharretan-eta. Hegoaldean ez da ezer geratzen, baina nork uste du Mauriziaren kantaerak ez duela hortik ere?

“Sekulako txikizio ekologikoa ari gara bizitzen kulturan: munduko edozein txokotan makinek eragindako pobrezia bera jasan beharra dago”

Egungo euskal musika herrikoia rocka da, eta zuk lantzen dituzunak, berriz, zaharkituak edo elite batentzat asmatuak balira bezala hartzen dira.
Lehenik eta behin, bereizi beharko genuke “euskal musika” eta “euskaraz egiten den musika”. Dirudienez, bigarren hau da gehienek euskal musikatzat dutena, baina nik ez dut halako ezer ikusten rockaren molde gehienetan, kasu, euskaraz ari direla salbu. “Askatasuna!” oihukatu eta kolonizazio batek inposatu dituen moldeak erabili, hori da gertatzen dena, gehienetan. Ekologiaren izenean inori ez zaio bururatuko McDonalds-en janaria errebindikatzea… Bada, ene ustean, halako zerbait gertatzen da musikaren arloan. Pentsa irratietatik eta interneteko plataformetatik zabaltzen den musikan. Sekulako txikizio ekologikoa ari gara bizitzen kulturan: munduko edozein txokotan makinek eragindako pobrezia bera jasan beharra dago. Eta hori, transgenikoekin gertatu bezala, bertako kultura adierazpen guztiekin bukatuz inposatzen da. Rockarekin gurean gertatutakoak musikarekin baino gehiago beste fenomeno sozialekin du zerikusirik, eta nahasmendu horretatik ez gara oraino atera. Batetik, inoiz baino musika mota gehiago dugu eskura, aniztasuna sekulakoa da; bestetik, gero eta eredu murritzagoetara gara bultzatuak.

JULEN_AXIARI_-_MADDI_OIHENART

Gero eta gutxiago kantatzen da egun ahots hutsez, badu honek zerikusirik esaten ari zarenarekin.
Hala da. Badirudi gitarra baten laguntzarik gabe ezin dela kantuan aritu, eta moda hori jartzen ari da koruetan ere, izugarria! Nik ez dut behin ere sentitu halako beharrik. Ahotsa berezko instrumenturik aberatsena da eta gorputzetik beretik sortzen da musikak behar duen guztia.

Oso gutxi zarete perkusio jole eta kantari zaretenak, eta zure perkusioa tratatzeko eran ez dago oinarri erritmiko hutsa. Bateria, instrumentu “oso” gisa entzuten dut nik zu bezalako hainbat jotzaileren eskuetan: hor daude testura tinbrikoak, armoniak, baita melodiak ere.
Bai, hor dago dena. Perkusioa ez da gauza mekaniko bat, melodia mota baten sostengu hutsa. Bestalde, hemen arraroa bada ere, pentsa munduko musika askotan, Afrikan lehenik, perkusioaren gainean sortzen da horietan musikaren eraikin guztia, ez da beste instrumenturen premiarik sentitzen, gero eta hedatuagoak badaude ere, kanpoko eraginez.

Facebooktwittertumblrmail

Entradas relacionadas

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko.

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.