(Artikulu honen bertsio laburrago bat argitaratu du BERRIAk 2017ko urtarrilaren 17an)

Mendizabal abade pederastaren kasua dela eta, “gehiegizko zabalkunde mediatiko” baten barruan gaudela diote bere klerokideek. Ezin dutela burutik kendu, eta hori ez omen da sanoa. “Kakuxen oso hurbileko sentitzen naiz, sakonki hurbil” dio Joxe Arregi teologo ezagunak: “Gipuzkoako elizarentzat egin duen guztiarekin, horrentzat suposatzen duenarekin. Amildegiaren sakonenean imajinatzen dut, eta pena infinitua sentitzen dut beragatik, eta baita bere ama eta adiskide hurbilekoengatik ere. Ni ez bainaiz bera baino hobea, hori da Jesusen ebanjelioan irakurtzen dudana”.

Burutik kendu ezinik nabilenez, neu ere, ariketa batean murgildu naiz egunotan: entzun eta irakurri ditut biktima eta apezen hitzak, sentitzen dudan amorruaren barne-burrunbari eutsiz, eta zintzotzat hartu batzuenak eta besteenak. Horrekin batera, berriro ikusi ditut azken urteotan erreferentziazko ditudan hainbat pelikula: 2003ko Song for a Raggy Boy (hegoaldean, Los niños de San Judas), eta 2015eko El Club eta Spotlight. Irlandan 1985a arte indarrean egon ziren erreformatorio katoliko bateko gerra osteko giroa erakusten du lehenak, Txilen delitu larriak egindakoen apaizentzat “erretiro etxea” bigarrenak, eta Boston hiri katolikoko pederastia sarea argitara atera zuen kazetari ikerketa hirugarrenak. Gurean bezala, hiruretan agertzen dira biktimak eta borreroak, baita gehiengoa osatzen dugun ingurukoak ere; sentimendu kontrajarriz zeharkatuak, normalean. Ez zait batere zaila egin pelikula hauetako protagonisten hitzak eta gure artekoenak erkatzea. Haur bat bortxatzea gauza bera baita nonahi, eta XX. mendeko elizaren soslaia guztiz errekonozigarria gurea bezalako “mundu katolikoan”.

Urte luzeetako isiltasun eramangaitzaren ondoren biktimek publikoki hitz egitea erabaki dutenean etorri dira Gipuzkoako Elizaren hitzak, haienak baino askoz leku handiagoa hartuz. Elizbarrutiaren lehen agirian “reverendo” diote beti pederastiaz kondenatutakoaren izena esaterakoan, eta gainontzeko diskurtso hanpatua eta korapilatsua, lege-gizonen eta epaileen tankerakoa da: “…siguiendo ritualmente el protocolo canónico establecido para tratar estos casos, creó todas las condiciones jurídicas materiales y procesales para que”. Edo “declaración de culpabilidad del reo y la imposición a este de diversas penas expiatorias ex cann. 1336-1338 CIC y de otras medidas administrativas y disciplinares”. Laburbilduz: pena eta atsekabea sentitzen du elizak eta barkamena eskatzen du –ego me absolvo…–, eta elkartasuna biktimekin eta baita reverendo gizajoarekin ere. Lehen komunikatuaren azken hitzak: “Esta Iglesia particular, en comunión con el Sucesor de Pedro, el Papa Francisco y unida fraternalmente con su Obispo José Ignacio, eleva desde la fragilidad una oración confiada al Señor, implorando con confianza los dones de la justicia, el perdón misericordioso y la paz”.

Baina hori dena ez zen nahikoa izan eta “gertakariak azkartzen” ari zirenez (hots, biktima gehiago ari zenez gertatutakoa hitz xume eta garbiz kontatzen) medioen aurrean azaldu behar izan zuen obispoak, bigarren komunikatu bat irakurtzeko: Egia ona omen da denontzat eta inor ez omen dago kontu larri hauez libro. Baina bi ñabardura egin zituen: Elizak sistema juridiko propioa du (“para establecer penas que priven a los fieles de cualquier bien espiritual o temporal –can. 1312 §2 CIC–”), eta sistema hori gogorrenetakoa da adin txikikoen gaineko abusuak zigortzerakoan. Kasu honetan (“abuso en grado de tocamientos desonestos”), monasterio batean bolada batez bizitzeko eta “terapia psikologikoa eta espirituala” jarraitzeko obligazio zorrotza izan dira ezarritako zigorrak. Elizak bere Agintetik hartzen du Hitza, Jainkoaren eta Komunitate Unibertsal Eternal batetik, baina zer dio ia urte bete terapian dagoen presbitero agurgarriak? “Nik uste dut gai hori gainetik pasatu dela. Esan gura dut Elizak ez duela behar bezala abordatu, zaurituekin eta minduta daudenekin elkarrizketan… Ez dakit Euskal Herrian, guk horrelakoak ez baititugu ezagutzen, baina AEBetan saiatu ziren arazoa diruz konpontzen. Eta ondorioa izan da ez dela ezer konpondu eta, gainera, Eliza diru barik gelditu dela. Maila horretan babesa eman behar zaie familiei eta hurbiltasuna arazo barik eskaini. Gaur egun Eliza eta epaileak bat eginda daude eta ez dago zirrikiturik elkarri laguntzeko”.

Hitzok bere kasua epaitua eta kondenatua izan ondoren eta gordeta jarraituko zutelako inpunitatearen ziurtasunetik esandakoak dira, nola bestela, baina zergatik ez hartu zintzotzat? El Club pelikulako pederasta horrela ari zaio epaitu nahi duen jesuitari dioenean: “sexu doilor eta sakonenean bizi izan dut nik Jainkoaren Argia” eta “[apaizok] kondenatuak gara gorputz likitsak izatera”. Spotlight-eko psikologo adituak, berriz, apaizena “fenomeno psikiatriko antzemangarria” dela adierazten du, erdiak sexu harremanak dituztela esplikatuz, eta %6k direla pedofiloak. Aukeratutako haur biktimei dagokienez, guztiz errekonozigarriak direla hauek ere: txiroenak, babesgabeenak, familia ahulenetakoak…

Bostoneko eta Irlandako eskandaluak izan dira sonatuenak azken hamarkadetan: Europa iparraldeko lurralderik katolikoenean hain ziren larriak eta ugariak kasuak, gobernu-komisio bat eratu behar izan zuten ikertzeko. Hamar urte behar izan zituen lantaldeak, eta 2008an argitara eman zuen txostena. Elizak kolaboratzeko jarri zuen baldintzen artean, hau nagusia: inplikatuen izenak ez argitaratzea. Informea 25.000 biktimez ari da, 400 erlijioso eta 100 laiko akusatuez. AEBetako eta Irlandako ikerketen harira, uholdea hauspotu zen, eta Vatikanoak 6.000tik gora salaketa jaso ditu hamarkada batean, eta milatik gora abade kaleratu.

Zer dela eta halako ikerketarik ez izatea Europa eta Amerika hegoaldeko lurralde ezin katolikoagoetan? Ez al da hori bera “gure katolikotasunaren” ezaugarri nabarmena –protestanteekin alderatuz, kasu honetan–? Adin batekook ondo dakigu bortxa fisikoa eta orain abusu sexual gisa izendatzen dugun hori ohikoak zirela kolegio katolikoetan, eta asko baino gehiagotan bien artean aukeratu behar izaten genuela haurrok. Marka hori daramagu barnetegi katolikoetan haurtzaroa eta lehen gaztaroa bizi izandakook, eta asko gara joan den mendearen erdialdean jaiotakoen artean. Marka horren ezaugarriak: terrorea lege egiten duen sistema baten barruan, gure muin intimoena zaintzen egindako ahalegina eta horren ondorioak. Hitz gutxitan esanda: jipoien eta laztan likitsen artean aukeratu behar izatera behartuak izan ginen asko, haur eta gaztetxo batek berezko duen babesgabetasunean eta bakardade handian. Abade sadiko lizun nabarmen horiek lasai asko ibiltzen ziren eta dabiltza kaleetan gerora, eta euskal herrietan, ingurukoetan baino dezente ikastetxe katoliko gehiago ditugu oraino –haien irakasleen soldatak diru publikotik ordainduak direlarik, besteak beste–. Ez naiz hemen sartuko, ordea, Elizaren pribilegio fiskalekin edo inmatrikulazioekin, beste maila bateko gaia baita honakoa –Urkulluren esanetan, “Elizaren barne kontu bat”–.

Eliza Katolikoaren ahala eta haren arrastoa sakona da oraino, eta egunotako harrabotsak balio dezake hainbat kontu bere gordintasunean une batez begiratzeko: betiko bakarmenaren ministerioa mendeetan zehar monopoliziatu duen instituzio batek, lehenik eta behin, bere burua inmunizatu du edozein arduratik, inpunitate ia erabatekoan. Horregatik dabiltza horren aztoratuak egunotan, baita “lintxamendu mediatikoa” salatzen ere. Azkar ikasi dute azken hamarkadetako pederastia eskandaluetatik eta ekimena berea behar duela ulertu, ez biktimena. Komunikatuak eta agerraldiak egunero; iritziak eta kexuak. Munilla obispoak igandeko homilian laburbildu zuen: “Guztiz injustua da bizitza oso bat eman ondoren ebanjelioaren eta behartsuenen zerbitzuan, hori dena zalantzan jartzea kide baten traizioagatik”. Urteak daramatzate “sexu perbertsioen” salaketa obsesiboan, “jendartearen degradazio erabatekoaren” aurkako gurutzadan: dibortzioa, homosexualitatea, sexu askatasuna, abortoa… Nazareteko Jesusen ebanjelioaren izenean, baina testu horietan ez da ezer zehatzik aipatzen gai horiei buruz, bai ordea pederastiaz: “Nahitaezkoak dira eskandaluak, baina haur bat eskandalizatzen duena, hobe luke errotarri bat lepoari lotu eta itsasora bolako balute” (Luk 17, 1-2). Ez ditut hitz horiek aipatuak entzun inon egunotan.

PD. Artikulu hau burutu ostean aukera izan dut Montse Armengouren eta Ricard Belisen Kataluniako TV3rako egindako dokumentala ikusteko (Els internats de la por “Beldurraren barnetegiak”). Kontakizun izugarri horien artean non entzuten dut Errenterian milaka haurrek ezagutu genuen salestar baten izena: on Porfirio Castro (38. minutuan kontatzen dituzte haren balentriak Madrilen, Don Boscora “ikasketa zuzendari” gisa etorri aurretik, nonbait).

https://www.youtube.com/watch?v=wtZ4u8EmJzA

ZAZPIGARREN HERIOTZAren paperezko edizioan argitaratu gabeko hiru sarrerok liburuaren bigarren aldeko atal bakoitzari dagokie:

GURE MENDEA

XX. mendeko une latzenetik libratu ginenen historia bat da hemen kontatzen ari naizena, mende horren hasiera markatu zuten inoizko suntsiketa masibo eta planifikatuen ondorengoena. Halere, 70eko eta 80ko hamarkadetatik egungo egoerara egin diren ibilbideak aztertzeko orduan, ezinbesteko da atzeragoko jauzia egitea, gure aurreko belaunaldiek bizi izan zutena kontuan hartuz. Galdera da zergatik eta, batez ere, zeren kontra eraiki ziren guk atzera bueltarik gabekotzat genituen XX. mendeko azken hamarkadetako aldaketak. Erresaka batean bizi baikinen gehienetan, ustez ekimena hartzen ari ginenok eta, aldi berean, azken joera berritzailetzat genituenak remake higatuak baino ez ziren, anakronismoaren ezaugarriez lastatuak.

Gure aurrekoak ez bezala –industrializazio aurreko jendeaz ari naiz– ideia eragile nagusi batek elikatzen gintuen. Liluratzen gintuen ideia hori “behin-betikotasuna” zen: gainditu behar genuen behingoz injustiziaren zentzugabekeria. Aurrekoak, izan ere, bizirik irauteko zortea izan zuten gutxiengoaren parte zirelakoan bizi ziren –estatistikoki gauzak modu horretan ez baziren ere–; familia barneko gaixotasun hilgarrietatik edo gerrate suntsitzaileetatik nolabait libro. Guri, berriz, ezabatu egin zitzaigun kontzientzia hori, eta, aldi berean, munduaren egitura injustuekin behin betikoz amaitzeko deituak sentitu ginen. 70eko hamarkadan, XIX. mendean piztu ziren ideario eta mugimenduen arrastoan jarri ginen, jakin gabe “Azken Borrokarako” grina hura oso aspalditik zetorren irrika bat baino ez zela, kristautasunak iragartzen zuen “Azken Eguneko” justizia erabatekoaren biharamuneko esperantza, hain justu; erlijioak berak mendeetan zehar ideia horri emandako korrekzio edo egokitze zantzurik gabekoa, oraingoan^[1]. Baina, aldi berean, askoz ere hurbilagotik zetozkigun aldaketen barruan bizi ginen: ordura arteko sistema produktiboak –gehiengoaren eskasian bermatuta sortua zena– bere mugarekin egin zuen topo, eta aro berri baten hasierari ekin zion. Ondorioz, oparotasun materialaren erabateko erreinura izan ginen gonbidatuak, merkatu ahalguztidun itxuraldatu batera. Kontentzioa eta sakrifizioa balio nagusitzat zuen kontzientzia batetik, kontsumoaren jai eternal bat akuilatzen zuen itxuraz kontrakora izan ginen behartuak.

Horrek guztiak sekulako pertzepzio-distortsioak eragin zituen; borroka latzen ondoren lortutako zenbait esparru –emakumeen eskubide formalak edo sexualitatea bizi ahal izateko askatasuna, esaterako, eta beste hainbat “lorpen demokratiko”–, hamarkadetan zehar “esparru liberatu” gisa irudikatu izan genituenak, borrokatzen genuen sistemaren zutarri bihurturik sumatzea ulergaitz egiten zitzaigun, aldaketa honen esanahia eta helmena ulertu ezinean. Jendartearen erotizazioaz gogoetatu behar beraz, hasteko, disperzepzio horretatik libratuko bagara, eta, ondoren, “irrika askatzaile” gisa sumatzen ditugun hainbat grina erlatibizatu edo behar bezala kokatu beharko ditugu. Gurean, halere, 70eko urte gogorretan inork gutxik  irudikatzen zuen atzerapen eragile nabarmen batekin egin behar izango genuen topo: erabat anakronikoa bilakatu zen indarkeria politiko baten jarraipenarekin, hain justu. Hartan zebiltzanek ezin baitzuten ulertu “gogorrago jotzeak” ez zuela zertan ekarri behar “gehiago aurreratzea”. “Ahal dugu, beraz, egin dezagun” pentsamoldearen logika ez dela berez logika askatzailea. Beste modu batera esanda, muga etiko bat ezinbesteko da ezein politika askatzaile baterako, eta, bestela, aurrerapenaren izenean jaiki dena atzerapen bihurtuko da, eta, uste baino gehiagoetan, progresismo erreakzionarioaz aritu beharko dugu.

Tantaka eta asko kostata azaleratzen ari diren ETAren osteko hainbat testigantzari erreparatzea argigarria izan liteke aurrekoaren dimentsioaz jabetzeko, eta baita ere irudiz beste norabide bat duen joera “baikorrari”.  Modu sinplean adierazita, ETAren iraupen tematia gertatu behar ez zitzaigun menturazko istripu baten moduko gisa kontsideratzea ia, fundatzaileen asmo eta helburuen aurka bilakatu den fenomeno morbido gisa. Joera horrek etengabeko errebisionismo batera eraman gaitu; buruzagi edo aldi zehatz baten ontasuna edo egokitasuna goraipatu eta haren ondorengoaren zorigaitza gaitzestera, alegia. Zurikeria horietan aritzeak norbaiten zama arintzea ekar lezake, baina fenomenoaren azalean geratzera kondenatzen gaitu.

KALTEAZ, DAMUAZ, KONBERTSIOAZ, ERREPARAZIOAZ

Gero eta zailagoa egiten da aurreko baieztapenen gaurkotasunean sinestea –  “Hitzez beteta gaude zeinen benetako esanahia inork ez digun erakutsi… Ebanjelioko Jainkoagan sinesten dugu…”–. Nork esan lezake horrelakorik egun, sekta zimel eta susmagarriren baten kide gisa seinalatua izan gabe? “Gizartearen erotizazio orokorrak eragindako inplosioa izan da gure heroien mundua eramangaitza bihurtu duena” aipatu dut arestian, eta XX. mendearen ezaugarria –Errealarekiko irrika– erabat eta behin betikoz atzean utzi dugula errepikatzen digute kontratatzen ditugun adituek, uneoro, publizitatearen indar limurtzaileaz. Zertara dator, beraz, bortxaz eta indarkeriaz oraino jardutea? Nola tematu horrekin egunero geure buruei diogunean ez dugula bortxarik onartzen, eta, baldin bada, geure esparru geografikotik edo eremu politikotik landa irauten duela, hor nonbait, gero eta ulergaitzagoa egiten zaigun bazterreko fenomeno lizunen moduan?  Emakume bortxatuek, egunero merkatutik at geratzen diren milioika miserableek, haur abusatuek, herri bonbardatuek, kartzeletan usteltzen diren giza hondakinek… ez dute gurekin zerikusirik.

Gero eta urrutiago geratzen zaizkigun gertakari tamalgarriak izan ziren behinolako bortizkeria, akzio-erreakzioaren muturreko jarduna, torturak eta erresistentziarako deiak. “Eraikuntzaren sasoian” gaude orain, eta bazterrera kondenatua izan nahi ez baduzu, ahaztu behingoz gorrotoa, kaltea, mendeku-gosea. Eta amesgaiztoek bakerik ematen ez badizute, kontratatu psikiatra on bat edo iraganetik libratuko zaituen xamanen bat, behinik behin. Irabazleentzat, euskal bortxa politikoa gertakari kriminalekin zerikusirik baino ez duen zerbait izan zen. Galtzaile mota guztientzat, berriz, patu tragiko baten ondorio tamalgarria. Bizitzarekin ordaindu zuten batzuek, tortura eta hamarkadetako kartzelarekin beste batzuek. Zauriak sendaezinak direnean ere, exorzismoa praktikatzen jarraitzen dugu, teknologia aurreratuenekin itxurak egiten.

Behinola borroka armatuarekin engaiatu eta beren ekintzen bidegabekeriaz jabetu direnen artean, ausartu dira batzuk publikoki onartzera eta, “autokritika eginez”, eragin zituzten biktimei barkamena eskatu eta “justizia, egia, erreparazioa eta berriro gertatuko ez delako bermea” errebindikatzera. “Zer egin daiteke konponezina den akats bat neurri batean konpontzeko?” galdetzen du Jonan Fernandezek Langraiz bisean bis, ETAren disidentziarekin aurrez aurre liburuaren hitzaurrean. Eta ihardetsi: “Galdera horiei erantzun inperfektua emateko tresna bakarra autokritika da. Autokritikak giza balio sakona eta irismen handiko balio politikoa du”. Delako autokritika horren esanahia eta helmena da, halere, zalantza sortzen duena liburu horren orrialdeetan aurrera egin ahala. Gauzatu den disidentziak ez al du xahutu gizatasunaren eta politikaren gaineko ezein gogoeta sakonik? Hemen ere, azkarregi amaitzeko larritasuna antzematen da.

Prozesu autokritiko hori deskribatzerakoan hiru urrats seinalatzen dira: “arrazoi pragmatikoak izan ziren lehenbizi [borroka armatua arbuiatzeko], estrategiko-politikoak gero eta, azkenean, etikoak”. Zer esan nahi da “arrazoi pragmatiko” horiekin? Gero eta konplikatuagoa zela hasiera bateko eraginkortasuna? Eta “estrategiko-politikoekin”? Helburuak lortzera –independentzia, sozialismoa, herriaren askapena…– hurbildu beharrean, aldendu egiten zituztela helburu horien arerioak indartuz? Eta “etikoekin”? Gero eta eramangaitzagoak zirela ekintzek eragiten zituzten kalte pertsonalak, azkenik “eragindako min bidegabearen errekonozimendua eta biktimekiko enpatiara” iristeko? Ez dut uste konklusio hauetara heldu direnei ere gehiegi kostako zaienik onartzea ondorio horietara ailegatzeko ez dela “sakontasun” handia behar. Aitzitik, arrazoibideari gutxieneko zirrikitua zabaldu zaionean, sentimenduen jarioa edo uholdea aktibatu da –lotsarena, kulparena– , eta horrek hasierako “bizia emateko kemena” dagokion lekuan jarri du.

Niretzat deigarriena, halere, zera da, zenbatetan aipatzen den “koherentzia” hitza zerbait esatera ausartzen direnen artean: “ETAn sinesten nuenean kontsekuente izan nintzen sinesten nuen hartan eta sakrifizio izugarria egin nuen, eta gero, alderantziz, utzi nuenean ere uste dut kontsekuente izan naizela” (Kepa Pikabea); “ETAn derrigorrez sartu behar nintzela uste nuen neure buruarekin koherentzia mantentzeko, zeren benetan horretan sinesten banuen ezin nintzen konpromisoari atzea emanda geratu, nahiz eta askok hala egin zuten…” (Carmen Gisasola). Berrogei urte inguruko ibilbide sufritu baten ondoren, duintasunari eusteko ahalaz jendarteak onar dezakeen gutxiengora heldu dira taldearen gehiengoarekin hausteko gai izan diren disidenteok. Aitortu behar zaie hori, baina erakusten dutena da haientzat irtenbide posiblea bakarra aurkitu dutela beren buruekin zuten konponezintasunarentzat. “Elkarrekin bizi behar dugu. Eta gizaki gisa gure balioa ez da ideologian oinarritzen, gure giza nolakotasunean baizik” onartu ostean, “gertatu zenak inoiz ez zuela gertatu behar” mantra gisa behin eta berriz errepikatzen digute, hitz horiekin Historiaz kanpo geratzen direlarik.

Hainbatetan gertatu bezala –Ebanjelioko etxekaltearen parabola ezin ahaztu– damu zintzoa erakusten dutenak onartuak izango dira berriz ere Aitaren etxean; Aita mendekuaren irrikari eusteko gauza izaten baita, bere aginte erabatekoari men egitearen truke. Baina damu horren gaineko haien gogoetetatik –berdin du hemen “autokritika” edo “disidentzia” terminoekin apaintzea– zerbait zabalagoa eta sakonagoa eska dakiguke. Ez da aski indarkeria tabuaren gela ilunean beste behin giltzapetzearekin, egunerokotasuna eta botere-harremanak bortxaren gainean eraikita daudelako gogoeta ezkutatzeko. Ez da aski bizi izan dugun gerra-egoeran hainbat gertakarik –tortura kasu; egunerokoa sostengatzen duen hainbat bortxa “ez politiko” bezala– izan duten eta oraino duten funtsezko lekua ahazteko. Ezta borrero eta biktimen arteko arrakala zeharkagaitza deklarazio formalez eta antzeztutako mea culpaz estaltzeko ere.

Urrutira jo dut datozen orriotan adibide eta testigantza gordinen bila: Bigarren Mundu Gerran nazien aurkako erresistentzian ibilitako baten torturari buruzko gogoetara; Indonesian CIAk hauspoturiko estatu-kolpearen ondoren berrogeita hamar urtez indarrean dirauen erregimen odolzale lizunaren testigantzara, edo hainbat fikzio-lanetan gordinki tratatzen den borrero eta biktimen arteko topaketa Errealetara. Aski nuen gure artean laurogei urte pasata ere erdi ezkutuan dirauten ehunka mila sarraskiri erreparatzea, hiru urte iraun eta ondorengo lau hamarkadaz luzatu zen Espainiako gerra zibilari eta haren ondorengo irabazleen trantsizio eredugarriari erreparatzearekin. Baina batzuetan gardenago ikusten dira gauzak –hemengoak eta nonahikoak direnez– urrutiko trazu aratz batzuez. Europa osoa eta munduko beste zenbait lurralde suntsitu zituzten XX. mendeko lehen erdiko gerren ondoren, asko pentsatu eta idatzi da “besteen aginduetara” gauzatutako sarraskiez, eta nago gure arteko borreroek ere Beste norbaiten aginduetara ibili zirelako sentipena dutela. Testuinguru honetan, merezi du Canetti-ren hitzak gogoratzea:

Gauza jakina da inoren aginduetara dabiltzanak direnik eta ekintzarik makurrenak burutzeko gai direla. Agindu horien iturria agortzen denean eta haien ekintzak aurrez aurre begiratzera behartuak direnean, haiek berek ezin izaten dute beren burua errekonozitu. […] Gerora daramaten bizimodua bestelakoa da, ekintza haiekin kutsatu gabea. Ez dira sentitzen hobendun, ezta ezertaz damutzen ere. Ekintza haiek ez dituzte barrendu. Normalean, beren ekintzak ebaluatzeko gaitasun osoa duten pertsonak dira. Beren ekimenez egindakoak espero zitekeen aztarna uzten die. Lotsa sentituko lukete probokatu ez dituen izaki ezezagun eta babesgabe bat hilko balute. Inor torturatzeak higuinduko lituzke.

[…] Ezten bat geratu zaie gauzatu duten agindu bakoitzeko. Baina ezten hori arrotza zaie, jaso zuten agindu hura bezain arrotza. Nahiz eta haiengan betiko iraun, eztena ez da inoiz haiena izango, zer arrotz gisa sentituko dute beti. […] Eztendunak ez du bere burua akusatuko, eztena baizik, zer arrotz hori; hura da benetako erruduna, eta soinean eraman behar du, askatzen ez zaionez. Zenbat eta arrotzagoa sentitu agindu bat, orduan eta erruduntasun txikiagoz blaituko gaitu eta orduan eta nabarmenago iraungo du ezten arrotz gisara. Eztena bera baita lekukorik behinena frogatzeko ez ginela gu geu izan dena delako hura egin zutenak. Eztenaren biktimak sentitzen gara, beraz, eta horrek galarazten digu benetako biktimarekiko inongo sentimendurik izatea.

[…] Historia luze baten ondoren, aginduak izaera konpaktua eta itxia du, eta berdin da zein ikuspuntutatik begiratzen diogun, aginduak gaur egun duen izaera hori bera da giza elkarbizitzak duen elementurik bakandu arriskutsuena. Kemena behar dugu aginduari aurre egin eta haren ahala borrokatzeko. Bitarteak eta bideak aurkitu behar ditugu gizabideari eusteko haren inposaketaren aurrean^[2].

Atzera egiten dugu ikaratuta bortxak bere maskarak kentzen dituenean, baina ez da erreakzio hori estaltzea –bakeaz edo anaiarte jainkotiar edo gizatiarren goraipamenez– gogoetaren funtzioa, inpaktuari eutsi eta haren erro sakonetan pentsatzea baizik. Horregatik amaitu dut atal hau gure artean nagusi den egitura psikikoaren inguruko hainbat apunte egiten.

FETITXEAK, AUTONOMIA

Ez da orrion helburua ekintzarako formulak aldarrikatzea. Aitzitik, ekintzarako konpultsioari eutsi eta ezinbesteko dolu baten premiarako lanabesak eskaini nahi lituzkete. Ahalegin honetan, bi ildo argi gurutzatu dira etengabe gogoetan, subjektibitatetik –eta subjektibitate horren gauzatzeak edo ukatzeak dakarren ondorioetatik– nahiz dimentsio kolektibotik zabaldu direnak: politikoa bata, etikoa bestea. Jarduera politikoekin zerikusirik (ia) ez balute bezala tratatzen ditugu motibazio, aukera eta hautu pertsonalak. Baina arlo batean ditugun korapiloak askatu gabe, katramilatuak geratzen gara bestean; edo –are era penagarriagoan– bateko ezintasunak bestean konponduko ditugulako ilusioarekin nahasten gara: “Herri gisa –edo Klase, Genero edo beste ezein Kolektibo gisa– erdietsi behar dugu Hau edo Bestea, eta soilik orduan izango da Dena posible –eta ezer ere ez bitartean–” edo, alderantziz, “alferrik gabiltza kanpora begira, Dena geure baitako arazoaren proiekzioa baino ez baita”.

Horrexegatik hartuko dute fetitxeek –jarduera subjektibo bat kalifikatzeko erabili ohi den kontzeptuak – leku nabarmena datorren atalean. Masokismoarekin gertatu bezala, gero eta erabiliagoa da “fetitxe” terminoa diskurtso ideologiko-politikoetan, baina horrek ez du esan nahi kontzeptuok duten inplikazio sakonez jabetzen garenik. Iheskorrak baitira, edo behin eta berriz egoera birpentsatzeko eskatzen diguten horietakoak. Fetitxismoa –nahiz masokismoa– ez da joko inozo edo perbertso bat, norbere intimitateari dagokion kontua, gure harreman-sare guztiak zeharkatzen dituen “sintomaren ifrentzua” baizik. Bortxa, Iraultza eta Nazioa gaitzat hartu ditut haiekin dugun joera fetitxistaz aritzeko, gure eguneroko jarduna blaitzen eta baldintzatzen dutenez. Horren ondorioetako bat: fetitxeak harrapatuta, errealitatetik kanporatuak suertatzen gara, eldarniora kondenatuak. Zenbat eta kemen handiagoa jarri gure ekinean, orduan eta kaltegarriagoa haren ondorioa. Ondorengo ezina, frustrazioa, horren seinale da.

Jarduera politikoak berezko duen usurpazioaz eta suplantazioaz aritu naiz hasieratik. Ustez aldarri askatzaileen izenean egindakoek hainbat belaunalditan gurean izan duten eragin maltzurrei begira jardun dut. Nire barne-erbestea ez zen izan gutxiengo bati gertatu zitzaigun zehar-kalte ezinbesteko modukoren bat, ezkerraren frakasoari loturiko fenomeno orokorra baizik. Nago azken hamarkadetan kolektibitatearekin engaiamenduren baterako joera erakutsi eta gauzatu duten hamarretik bederatzi bazterrean geratu direla, lehenago edo beranduago, aho-zapore mikatz batez, “lerro zuzena” markatzen zuten komisario politikoen jazarpen bortitza pairatu ondoren. Eta, segidan, “bizitza pertsonalaren irtenbide erosora” bere kabuz erretiratu izanaz akusatu dituzte haiek berek.

Gero eta gizon-emakume gehiago dira, milioika, jaio diren unetik ezerezera bultzatuak, munduko populazioaren erdia, lan- eta kontsumo-merkatura ailegatzeko ia inongo aukerarik gabe, eta, mende berriarekin, guztia konponduko zuen progresoaren amets inozotik esnatzen ari omen gara. Multzo horretan erori ez garenen artean, beste erdian, gutxiengo gero eta murritzago batek bereganatzen ditu ondasunen %90 –populazioaren %10en batek, Erregimen Zaharreko nobleziak osatzen zuen antzeko portzentajeak– eta, bien artean, “Mendebaldeko balioen defentsaren izenean” gero eta azkarrago desitxuratzen ari den egoera txukun samar bat defendatzeko, bereak eta bi egiteko prest dagoen “klase ertaina”. Batez ere Mendebaldean bizi den erdiko klase horrek –gainontzeko %40 hori– munduko errekurtsoen %14 du bere eskura. Orriok irakurtzen dutenen artean –eta beren burua euskaldun bezala sentitzen direnen artean, orokorki– oso gutxi izango dira azken talde horretatik kanpo, nahiz eta, esan bezala, murrizketek eta prekarizazio orokorrak gero eta atzaparkada gehiago eman. Sumindurik ere, eutsi egiten diogu gure esparru pribilegiatua mantenduko dugun ilusio eta nahiari, eta, Munduaren Titanic-a ondoratzen ari den honetan, gure gela txukun samarrean entretenituta gabiltza museko partida nork irabaziko duen. Gobernu eta Estatuen gainetik dagoen nobleziak oso erraz dauka Beste beldurgarri bat elikatu eta “Mendebaldeko balio negoziaezinen” izenean gero eta politika bortitzagoak ezartzea, inork gutxik jarriko baitu zalantzan “terrore itsuari” aurre egiteko, neurri guztiekin ados ez egonda ere, halabeharrezko gaitz baten modura onartzearen premia.  Bitartean, XX. mendearen erditik pitzatzen hasi zen politika kolonialista klasikoak lekua egin dio “Estaturik gabeko” eremu gero eta zabalagoari, bertako jauntxoekin errazagoa baitu noiz bonbardatu, noiz negoziatu edo noiz adiskidetu erabakitzea.

Zein aukera geratzen zaigu guri –tarteko kopuru pribilegiatuari– gero eta hedatuago dagoen faxismo soziologiko bati, gero eta neurri defentsibo eta erasokor gogorragoak eskatzen dituen bati horri aurre egiteko? “Politika berrien” izenean ari garenean ere, politika-espektakulu baten ereduan xahutzen ditugu indarrak nire ustez. Eta pentsamendu magikoa nagusitzen da kolore guztietako kudeatzaile prestuen artean: “Administra dezagun uzten diguten apurra, aurrekoak bezala krisi hau ere pasako baita, zergatik, noiz eta nola inork ez badaki ere”. Inozoa ala maltzurra behar da izan horretan jarraitzeko, gero eta nabariagoa denean hitz horiek ezkutatzen dutena: “Elkartu gaitezen mundu honetako irabazleekin; eta noblezia selektoaren klubean sartzea lortuko ez badugu ere, hobe betiere haien itzalean ibiltzea”.

Intentzio osoz ekarri dut Lemoizekoa beste behin liburuaren azken alde honetara. Izan ere, garai ilunetan gurean eraiki eta borrokatu zen totem honek ezin hobeto islatzen eta gogorarazten dizkigu gure mundua zeharkatzen duten benetako indar-eragile ahaltsuenen desmasiak. Hainbat kontutan eredutzat ditugun AEB, Japonia edo Frantzia nabarmendu dira zentral nuklearren “erabilera baketsuan”, eta erabilera horrek zorigaiztoko Harrisburg, Chernobil eta Fukushima famatu ditu, aldi berean. Oztopatu egin genuen eredu horren gauzatzea orain 40 urte, baina urruti gaude eredu haiek gainditzetik. Horregatik jarraitu beharko dugu entzuten Laboa zaharraren ahots ero-goxoaren oihartzuna Lemoizko oskolen artean.

Eta (ez) amaitzeko, autonomia onartu ezin duen politika askatzaile ororen iruzurraz aritu behar. Atzera-aurrera eginiko ibilbide honetan, aurrerago botako dudana datorkit, dezente errepikatu dudan susmoarekin: “geurea uste genuen ekimena, baina beste batzuengan zegoen”. Konstatazio hori kontuan hartu ezinak eraman ditu behin eta berriz galbidera ustez askatzaileak ziren ahalegin franko. Eldarnioa da ahalegin horien atzean zegoen jarreraren izenetako bat, eta politika-espektakuluaren ezinbestekotasunaren larritasuna da eldarnio horren gaurkotasunaren ezaugarrietako bat. Etsigarria ere bada politika horretara jauzia egiten dutenen artean nola makurtzen dituzten bat-batean beren hizkuntza eta pentsaera topiko antzuetara eta ideia kamutsetara. Merkadoteknia politikoaren gailentzea ez da nahitaez garai hauetako fenomeno saihestezina, beste zerbait berriren aukera ahularen seinalea baizik.

[1] Eliza katolikoaren kasuan, labur geratzea litzateke hori, Elias Canettiren aburuz, horren zergatia eta funtsa masek pizten duten oldarrei aurre egitea baita: “Bat-bateko masa-eztanden arriskugarritasuna, azkar zabaltzeko duten erraztasuna, haien inprebisibilitatea eta, batez ere, distantzien lasta ezabatzeko duten gaitasuna, eta hor lehen planoan jarri behar dira eliza-hierarkiak berak ezarritako distantziak, horrek guztiak oso aspalditik ekarri zuen Elizak bere etsai nagusitzat jotzea masa askea eta haren aurka egitea bere ahal osoz”. Masse undMacht, 1960 (gaztelaniaz, Masa y Poder; frantsesez, Masse et Puissance).

[2] Masse und Macht aipatua.

Ezinezko erronkak gainditzen saiatzen gara, txikitatik gure buruak apaldu ditugu, bizitza osoa marmolezko tentsioak malgortzen digula. Aldaketa ordena absolutuari behingoz muzin egiten bagenio: deboila larrien arduradunak ez dira sekula… barkatu marmaratzera plegatzen.

Hitzokin amaitzen da udazken berri honetako igandeko egunkarian Itxaro Bordak Aldatu behar duzu zure bizitza liburuari eskainitako artikulua. Gazteleraz argitaratu zenetik (Pre-Textos, 2012)^[1], ondoan dut Peter Sloterdijk-en gogoeta mardula. “Atropoteknika”ri buruz ari dena; edo “Bizitza ariketa/jarduera bailitzan” edo “Giza seme-alabaren tentsio bertikalera egindako espedizioa”. Ia seiehun orrialdeko lanak ez du alfer berbarik, eta ezagutzen ez dugun baina gure habitat naturala den oihanean barneratzera gonbidatzen gaitu.

Badira zenbait urte liburuari buruz idatzi nuen gonbidapena da segidan datorrena.

PRODUKZIO AROTIK ARIKETA SASOIRA

         Modernoa deritzo giza indarrak, sekula ez bezala, lanaren eta produkzioaren inguruan antolatu diren garaiari. Antzina, aldiz, ahalegin handienak ariketa eta perfekzioaren bilaketan egiten ziren.

Testu filosofiko batek eduki dezakeen arazorik larriena “autoerreferentzialtasuna” da, korporaziokoentzat baino ez izatea. Peter Sloterdijk (Karlsruhe, 1947) hasieratik saiatu da hesi hori hausten^[2], baina gaia “erlijioa” denean (“erlijioen itzuleraren ipuinaren kritika”, editorearen hitzetan), bi hesi gehiago altxatzen dira idazlearen eta irakurleen artean: sinesleen hesia eta sinesgabeena. Lehen hesiak lelo hau dakar: “sinesmena dohain bat da, ez du arrazoiarekin edo nahimenarekin zerikusirik”. Bigarrenak, berriz, horri buruz esan beharreko guztia esana dagoela, eta gaira itzultzea denbora galtzea edo arerioari amore ematea baino ez dela. Horren korapilatsua delako agian, zenbait oztopo gainditu ondorengo irakurketa irudikatzen dut liburu hau. Eta oztopo bakoitza, malda gogor bat da, zeina igo ondoren, ustekabeko lekuz jositako landa zabal baten aurrean izango baikara.

Erlijioaren gaia nahiko aldapa ez, eta izenburutik beretik jartzen zaigu bigarrena: nornahi uxatzeko inperatiboa. Kirrinka egiten baitu agindu orok, mandatari kontzientzia sentiberadunon baitan. Probokazio eta akuilu gisa uler zitekeena, pretentsio askoz sakonagoz dator hemen: “erlijio guztien azken laburpen bat egin nahiko bagenu -ordenen edo sekten programak, barne-garapenerako ikasbide guztiak, meditazio edo ariketa gidak barne- Rilkek Louvreko Apoloren irudiaren aurrean idatzitako hitzokin geratu beharko genuke: “…ez baitago hemen zu begiratzen ez duen ezer. Aldatu behar duzu zeure bizitza!”^[3]. Agindu absolutu baten aurrean baino ez gaude, beraz, bakoitzari zuzendutako iraultza baten agindupean, zeinaren arabera, bizi duguna ez da benetako bizitza. Ez pentsa, haatik, pietatezko panfleto profetiko baten aurrean gaudenik.

Kontzientzia modernoak bere buruari ezarritako zeregin nagusia latentzian zegoena agerian jartzea balin bada, “aurre egin beharko diogu azken bizpahiru mendeetan Europan zabaldu zen ustekeriari, erlijioak badirela, alegia, edo badela zerbait fede gisa izendatzen duguna” (18 or.)^[4]. Erlijiotzat aipatu horiek “antropoteknika” sistema batzuen albo-ondorioak baino ez lirateke. Liburuaren tesi nagusi honen inguruan dabilkigu egilea: zein izaera dute giza eraikuntza baterako trebatze teknika horiek eta, ondorioz, nolakoak erlijiotzat onartu edo arbuiatuak izan diren albo-ondorioak.

ERLIJIOA JAINKOAREN HERIOTZAREN OSTEAN: ASZESIAREN SEKULARIZAZIOA

Bigarrena argitzeko, “erlijiozaletasunaren” bost arau azaltzen dizkigu egileak. Lehena giza gaitasun bat litzateke, subjektuaren eta objektuaren leku aldagarrietan ipintzeko daukaguna. Eta hemendik sortzen da bigarrena, aipatu inperatibo absolutua. Hirugarrenak “zerbaiten posibilitatea bere ezinezkotasunean datzala” dio, horixe baino ez baita sineslea, enpirikotasuna alboratu, eta benetan existitzen den ezinezkotasunaren eremuan barneratzen dena. “Ezinezkoa denarekin artistak duen tratatzeko malgutasuna lortuko du arau honekin saiatzen denak ” (96 or.). Laugarrena, artistei dagokie bereziki, eta perfekzioaren ideiatik dator: “inoiz edo behin helburu idealera helduko zara” dio. Azkenik, batek onartzen du tratatu ezin den zerbaitekin ari dela tratutan, bizitzaren suntsipenak beste gain-errealitate batera amiltzen duen ustearekin.

Bost arauon gainean aritzeko, Rilke, Kafka eta Cioran ditu Sloterdijkek bidelagun, eta liburu mamitsuan darabilkigun ariketa “budista paristarraren” jarrera erabiliz erakutsiko digu: ezin perfekzioan sinetsi, ezta eszeptikoaren erabateko probisionaltasuna bereganatu ere, gelditzen diren hondarrekin jarduten uzten digularik… Kitzikagarria da bere tesian barneratu aitzinean eskaintzen zaigun trantsizio-atala:  “Ez dago erlijiorik: Pierre de Courbertinetik L. Ron Hubbardera”. Ezen, bere ustez,  1900. urtetik aurrera “neoatletismoa” eta kirol modernoa baitira aszetismoaren (eta psikismoaren) sekularizazio prozesuaren ezaugarririk nabarmenenak. Fikzio egile baten asmakizuna, egungo erlijio arrakastatsuenetako bat izatea -delako Zientziologia– “mistika informalaren” garaipenaz ari zaigu.

Bere aurreko filosofoen artean, Nietzsche, Wittgenstein eta, bereziki, azken sasoiko Foucault ditu egileak bidelagun. Eta, hasteko, lehenengoaren agindu teologikoari aurre egiten dio: “zure eginbeharra da sortzaile bat sortzea”, nahiera artistikoarentzat etorkizuna mugarik gabeko aukeren esparrua bilakatzeko agindua, alegia. Hortik dator aszesiaren egokitasuna, eta gorputzaren zentraltasuna edozein sormen ahaleginean. Halere, Sloterdijkek dio Nietzsche “ilusio optiko” batean erori zela, ez baitzen gertatu berak aldarrikatutako “moralaren esklaboen matxinadarik”, bai ordea jarraipen bat “aszetismo atletiko eta filosofikoen eliza eta monasterioetako modus vivendien artean”. Europaren lotsa kronikoa oinordetzako nobleziaren ustelkeriarekin heldu zen, non balioak esplotazioaren indarrean oinarritzen ziren. XV.-XIX. mendeen arteko burgesiaren merezimenduzko hierarkiaren berpizkundearekin fantasma honen akabera etorri zen, eta politikaren europar definizioa, non menperatzaile/menperatu dinamika gainditzea ahal izango zen.

Berrehun urtetan egindako saiakera berdintzaile eta neo-elitisten ondoren, heldu da garaia haietatik ondorio global eta eraginkorrak ateratzeko. Horretarako “klase sozialetan oinarritutako gizartea (hau da, menderakuntza, zapalkuntza eta pribilegio bereizketaz eraikitakoa) atzean utzi, eta diziplinan oinarritutako beste batek ordezkatu behar du (aszesiz, birtuositatez eta eraginkortasunez eraikia)”. Baina ez pentsa aldarrikapen inozo baten aurrean gaudenik: “Nazioen arrazoia, oraindik ere, Titanic antzeko honetan lanpostuei eusteko ahaleginetan agortzen da” (569 or.). Wittgensteinen hitzak aintzat hartu (“Ordena baten arautegia da kultura”) eta aszesia/ariketa eta sezesioa (erabat beste izan beharraren grina hori) dira gogoetara erakarri beharreko kontuak. Foucaultekin bat etorriz, sezesioa (“haustura” hitza higatuegia dugu) kultura ororen abiapuntua dela dio: “erabat diferenteak izan nahi genuen erabat aldatua izango zen mundu batean”. Baina, kontuz, “modu militante batean mundua hobetzen saiatu direnak berek eragindako hondamenetatik apartatzen ziren, eta gainezkatuak suertatzen zirenean, halabehar hutsaren ondorio gisa interpretatzen zuten. Filosofo eszeptikoaren lumatik etorri ohi da portaera eredu hau” (567 or.).

HERAKLITOREN URAK. ARIKETA, PERFORMANCEA

Aspaldian [Foucaultek] konprenitu zuena, subertsioaz hitz egin eta etorkizunaz eldarnioan dabilena hasiberrien klasekoa dela, […] edo subertsioa, inozokeria eta unfitness-a gauza bera izendatzeko hiru izen baino ez direla.

Heraklitoren aipurik ezagunenaren interpretazio bitxi batetik etor liteke obra hau ustiatu aurreko hirugarren malda gogorra. Ur berean berriz bainatzerik ez dugula esaten digunean, ez zaigula gertakizunen jarioaz ari, baizik eta ezin-itzulizko egoera kezkagarri batez, alegia: norbait ur korrontetik atera denean, ezin izango du gerora lehengo modura igerian ibili. Gure portaerari buruzko kontzientzia pizten denean, barne borroka batean gaude sartuta: ezin dira ohiturak ulertu haietatik distantzia bat hartu gabe, eta orduan, haiek gu zapaltzera edo gu haiek zaintzera gaude behartuak. Gehitzen badiogu horri gure gizartearen zeinu ezaugarrien arteko berritasun ororen ospea eta zaharraren baliogabetze etengabea, ezin izango dugu liburu honek eskaintzen dizkigun eremuetan barneratu.

“Nola eutsi bada tragikoa izango ez zen bertikaltasun bati?” Ezinezko egingo den aldaketa baten atzetik gabiltza, bi mila urte iraun duen europar pedagogiak izan duen anbiguetate bat gainditu ezean: pasioen eta ohituren artekoa, alegia: “Lortu behar da ariketa askatzea Antzinako Europako aszesiaren bortxazko egituretatik, eta hori izan liteke XX. mendeko gertakizun nagusia espirituaren historian” (220 or.). Ahalegin horretan Sloterdijkek hain ohikoa duen Ekialde eta Mendebaldearen arteko kontrastea jartzen digu berriz ere “beila” kontzeptuaren bitartez. Haiek “pentsamendurik gabeko beila” landu dutela dio, eta geuk, “beilarik gabeko pentsamendua”. Hari horretatik tiraka Heidegger, Spengler eta Krishnamurtiren ahaleginak seinalatuko dizkigu, berriro ere Foucaulten zuhurtzia azpimarratuz… baita Bourdieu “azken kanpamenduko pentsalariaren” ekarpena ere (233-245 or.).

Pedagogiaren eta antropologiaren zeregina “psikearen sekularizazioa” baldin bada, argitu behar dira zein diren filosofiaren eta atletismoaren arteko loturak eta gaizkiulertuak, baita aszesiaren eta akrobaziaren artekoak ere. “Atletismoaren berpizkundea” eta “aszesiaren desespiritualizazioa” XIX. mendeko azken hamarkadetan abiatu baziren, lanaren eta produkzioaren jainkotze baten barrenean gertatu ziren. Honen guztionen gainbeherarekin, “produkzioaren lehentasunetik performancearen gailentzera” igarotzen ari garela da Sloterkijken ustea. XX. mende osoko “terapeutismoak” estaltzen duena ariketarako joera orokor bat omen da. Eta hemen, “sezesioaren” ideia dator, ostera: “Gizakia deritzana, hortaz, muturreko aszeta multzo txiki baten ondorioa baino ez litzateke. Talde zabaletik apartatzeko eta guztien izenean beren burua jartzeko joera izan zuten gutxi horien ondorena, alegia” (287 or.). Subjektutzat dugun hori prozesu horretatik sortua da eta, ondorioz, “ariketa batzuen jabea” baino ez litzateke izango. Bi kontrako modu ezagutu ditu apartatze honek milurtetan zehar: “espiritualitate heroiko baten gainkonpentsazioa” bilatzen duena, norberaren eta jainkoaren arteko batasun baten bitartez (Heraklito edo Upanishaden hinduismoan bezala), edo korrontetik aparte geratze hori kulpa sakon batez baino eraman ezin duena, judutarrek eta kristauok egin dugun eran.

“BURDIN AROAREN” AMAIERA ETA INPERATIBO ABSOLUTUAREN GAURKOTASUNA: KOINMUNISMO BATERANTZ

“Heterotopiak” (Foucaultek proposaturiko kontzeptua) ariketarako hautatzen diren bakartze eremuak lirateke, non guztientzat balio ez duten lege batzuk dauden indarrean, gehiengoaren hutsalkeria baztertzeko finkatuak. Bakartze prozesu horietan sorturiko metodoei begira, “gune mentalaren egitura hirukoitzaz” ariko zaigu: Nia, Mentorea (autokontzientziak sortzen duen Beste hori), eta bitartekari den Lekukoa. Dinamika horren porrotetik sortzen bide da erlijioen ohiko nahasmendua niarekin tratatzerakoan, ustez deuseztatu beharreko mamua balitz bezala. “Berekoikeria, giza ahalmen onenen izenorde makur bat baino ez da” (330 or.). “Fanatismoaren historiak erakusten digu erregresio horiek [nia, Beste eskerga baten menpean jausteko joera, lekukoa deuseztatuz eta “posesio” egoeretan jausiz] erlijioen eguneroko kontuak direla. Baina horrek ez gaitu korapilo horretatik aldendu behar. Eduki kognitibo eta moral nagusien transmisioan baldin badatza kultura, ez da gutxieneko kontua eduki horien igorleen zereginei erreparatzea. Sloterdijkek hamar maisu mota aurkezten dizkigu: gurua, maisu budista, apostolua, abadea, filosofoa, atleten entrenatzailea, maisu artisaua, irakasle akademikoa, oinarrizko hezkuntzako maisua eta idazle ilustratua. Eredu horien bereizketak berak argitzen du neurri batean bere diskurtsoa, “konbertsioaren” kontzeptua ondoren argituz: “heziketa oro baita konbertsioa” eta “konbertsio oro, subertsio” (384 or.).

Ezin murgildu ur hauetan mendebaldean eginiko saiakera aszetikoak -beneditarren erregela kasu- kontuan hartu gabe^[5]. Ezta horiek ekialdeko saiakerekin alderatu gabe ere, Indiako arragoan eraikitakoak batez ere, budismoa eta halako fenomenoak sortuko zituenak.

Parean ditugun gaurko “denboraren erronkei” aurre egiteko, Foucaultek berak gertarazi zuen gaizki-ulertu bat argitu behar da: aro modernoan, haur-gaztek diziplina kristau-humanistan izan duten formakuntza ez da gauzatu ikuskaritzapeko errepresibo guneetan (kartzelak, kuartelak…), baizik eta eskola-unibertsitateetan. Antzinako saiakuntza aszetikoari, teknikoa eta artistikoa gehitu zaizkio eta, azkenik, politikoa. Haren leloa “Antropotekniken erregimena guztientzat” litzateke, non gizaki izatea autoeraikitze batean inplikatua egotea esan nahi duen. “Burdin aroaren” amaiera da non etsipenaren espiralari nahierarena nagusitzen ari zaion. “Historiaren amaiera” aurreko errealitate printzipioaren gainditzea litzateke, non urritasun egoerei aurre egiten zaien neurri ez heroikoen bitartez. “Gizakiak aurrera egiten du, norabide ezinezkoan bilatzen duenean” eta “gaurko munduan garrantzi etiko unibertsala duenik bada, hauxe da: ezin dezakegu honela jarraitu!”. “Erlijioen itzulera” ez litzateke egonezin horren sintoma bat baino, esaten diguna etika eraginkor bat sublimearen esperientzian oinarritzen dena baino ez dela, bistakoa bada ere mendebaldarrok ez gaudela prest tamaina horretako zamak hartzeko. Kontuok gorabehera, “garaikideok konbentzituko gara noizbait gizakiok ez dugula gainzamatuak izatetik libratzeko eskubiderik, ezta ere eskura ditugun soluziobideekin konpondu litezkeen arazoak baino ez topatzeko eskubiderik” (568 or.).

Azkenik, eta kontuan hartuta “historia osoa sistema immunologikoen arteko borroka baino ez dela izan”, eta injustizia izan dela sistema horien etekinak banatzeko orduan batzuen eta besteen arteko desorekaren ezaugarria, non erlijioek beren salbazio promesen bidez hori “konpontzen” saiatu ziren, “arrazoi immunitario” berri baten aitzinean egongo ginateke, non “norberarenaren eta besteenaren arteko banaketak ez baititu immunitate galerak besteentzat soilik sortuko, baita norberarentzat ere”. Behar dugun egitura berri horrek “formatu planetario bat du, non sareez jendeztatutako lur bat propiotzat biziko den, eta desegokitzat joko den orain arteko neurriz gaineko esplotazioa” (574 or.). Ez badugu asmatzen horri dagokion arautegia oraintxe bertan erredaktatzen, ez dugu beste aukerarik izango: “Arau horiek betez bizitzeko gogoa; horrexek erakutsiko luke erabakitasunez ari garela guztien bizi-iraupenerako ohitura onak ezartzen egunerokotasunaren ariketetan”. Hitzokin amaitzen da gogoeta sakon eta luzea.

[1] Du mußt dein Leben ändern; Suhrkamp 2009. Tu dois changer ta vie!; Maren Sell 2011. Has de cambiar tu vida. Sobre antropotécnica; Pre-textos 2012. François Coppée. soinu an Dylaranol Larzabal eta Ruper Ordorikarançois cri guztienagurrezti ihesi doazngo lirikoak ere dedikatzen dizkiezue./at, kantu berri hainbeste, aurrekoen bertsioekin o ahaleginagatik agian.esannahia arenean lehenengoa eta hamargarrena ustekabean egiten dute bat-.

[2] Bere lehen liburu filosofikoaren arrakasta hortik etorri zen: Kritik der zynischen Vernunft. Frankfurt am Main 1983; Critique de la raison cynique, Christian Bourgois 2000; Crítica de la razón cínica, Siruela 2003. Bigarrena, nobela bat izan zen: Der Zauberbaum. Die Entstehung der Psychoanalyse im Jahr 1785. Ein epischer Versuch zur Philosophie der Psychologie, Frankfurt am Main 1985; L’arbre magique. La naissance de la psychanalyse en l’an 1785, 1987. El Árbol Mágico: El Nacimiento del Psicoanálisis en el Año 1785. Ensayo Épico sobre la Filosofía de la Psicología, Seix Barral; 1986. François Coppée. soinu an Dylaranol Larzabal eta Ruper Ordorikarançois cri guztienagurrezti ihesi doazngo lirikoak ere dedikatzen dizkiezue./at, kantu berri hainbeste, aurrekoen bertsioekin o ahaleginagatik agian.esannahia arenean lehenengoa eta hamargarrena ustekabean egiten dute bat-.

[3] Apoloren soin arkaikoa. Rilkeren 1908ko Der neuen Gedichte anderer Teil (Poema berrien bigarren partea). Gure liburuaren 37 orrialdean dago poema osoa.François Coppée. soinu an Dylaranol Larzabal eta Ruper Ordorikarançois cri guztienagurrezti ihesi doazngo lirikoak ere dedikatzen dizkiezue./at, kantu berri hainbeste, aurrekoen bertsioekin o ahaleginagatik agian.esannahia arenean lehenengoa eta hamargarrena ustekabean egiten dute bat-.

[4] Hemen egindako orri-aipamenak gaztelerazko argitalpenarenak dira. François Coppée. soinu an Dylaranol Larzabal eta Ruper Ordorikarançois cri guztienagurrezti ihesi doazngo lirikoak ere dedikatzen dizkiezue./at, kantu berri hainbeste, aurrekoen bertsioekin o ahaleginagatik agian.esannahia arenean lehenengoa eta hamargarrena ustekabean egiten dute bat-.

[5] Zentzu honetan bere Weltfremdheit, Frankfurt am Main 1993. Extrañamiento del Mundo (Eduardo Gil Beraren itzulpena), Pre-Textos 1998 aipatu behar non, beste gaien artean, IV. mendean Europan gertaturiko “anakoretismoaren iraultza” aztertzen duen. François Coppée. soinu an Dylaranol Larzabal eta Ruper Ordorikarançois cri guztienagurrezti ihesi doazngo lirikoak ere dedikatzen dizkiezue./at, kantu berri hainbeste, aurrekoen bertsioekin o ahaleginagatik agian.esannahia arenean lehenengoa eta hamargarrena ustekabean egiten dute bat-.

Juan Gorostidik kontatzen duenari, hain esperientzia partikularra izanik ere, bere alabari modu intimoan kontatua baita hein handi batean, narrazio unibertsal baten traza hartu diot. Nire neure historia oso antzekoa da behintzat, eta beste askorena ere halaxe.

Hamabi urte nituen. Zoriontsu-edo nenbilen seminario batean ikasten Jainkoarenak eta Ama Birjinarenak. Zorabio mistikoren bat edo beste ere gertatua zitzaidan arratsaldeko meditazio goxo haietan, sexualitatearen ernamuinaren errepresio sublimatuarekin nahasian. Hor munduan bazebilen zerbait argitsua: garapen teknologikoa, ilargira iristea, kantagintza berria… eta zerbait iluna: gerra hotza, Kubako iraultza, errepresioari beldurra, gerra zibilaren zauria, euskaraz mintzatzeagatik lotsagarri geratzea, Franco eta arriba España…

Apaiztegitik etxera itzulia nintzen batean, aita lanetik etorri zen bere kamioiarekin, zuri-zuri. Mahaira eserita, hauxe besterik ez zuen esan:

-Hasi gara berriro.

Donostiatik bueltan Adunako zubia hartu baino lehentxeago auto-ilaran itxaron behar izan zuen, ETAk lehen guardia zibila hil berria baitzuen hantxe.

-Hasi gara berriro.

Esaldi horrek nire buruan galdera bat piztu zuen: “Zertan hasi gara?”

Ikasten jarraitu nuen. Hamalau urterekin, lehen greba egin genuen ikaskide bati egindako injustizia baten kontra. Ordurako kanta misteriotsuak kantatzen hasiak ginen, eta politikako irakasleari eta gimnasiako sekreta omen zenari herra genion. Hasiak ginen “gorrotoa” sentitzen zerbaiten kontra.

Gogoan dut ikaskide bat, ni baino zaharragoa, modu bitxian portatzen hasi zela. Misterioa zeraman begietan; txutxumutxuka mintzatzen zen lagun jakin batzuekin, eta beste batzuekin, berriz, beti bezala, natural. Eta, halako batean, nirekin ere txutxumutxuka mintzatu zen. Jakin nuen “organizatua” zegoela, arriskuan bizi zela, eta arrisku handian bizi zen jendearekin harremana zuela. Oporrak etorri ziren, eta hartan geratu zen guztia. Hurrengo urtean, hamabost urte nituelarik, “organizatzera” gonbidatu ninduen lagun hark. Jakin-minez beterik, han joan nintzen bilera klandestino batera, pentsatuz ETAn sartzera gonbidatuko nindutela eta gerrilla arriskutsu batean agian bizia galduko nuela.

Izugarrizko ezustea jaso nuen: hogeita hamabost bat urteko gizon kankailu batek zuzendu zuen umemokoon bilera. Fraidea omen zen, langileen aldeko fraidea, habituak utzi eta gizarte borrokan konprometitua.  Esan zigun aurreneko gauza: iraultza egin behar zela, bai, baina umorea galdu gabe, ikasketak utzi gabe. Borroka armatua ahazteko, gazteegiak ginela eta formatu egin behar genuela eta ahalik eta ondoen pasa. Kaleko borroketan parte hartzera gonbidatu gintuen; eta, poliziak harrapatuz gero, esateko Herri Gaztedikoak ginela, Elizaren babesa genuela eta injustiziaren kontra protestatzen genuela. Gure formazio teorikoan pedagogiako liburuak izan ziren lehenbizi: Barbianako maisua, Paulo Freire…; gero etorri ziren marxismoaren oinarriak, oso modu praktikoan ulertuak (Amoros filosofoak Peñaflorida institutuan erakusten zigun tesi-antitesi-sintesi ideia abstraktuaren materializazio askoz ere ulergarriagoak ziren gureak, sinplistak baina eraginkorrak)

Tentuz ibiltzen erakutsi zigun fraideak. Norbait komisariara eramaten zutenean, batzuetan ateratzea lortzen zuen gizon kankailu hark; beste batzuetan, epelak hartuta itzultzen ziren atxilotuak, baina espetxera joatetik libratzen ziren behintzat.

Nire lagun batzuk ETAn sartu ziren. Beste batzuk langile-mugimenduan, ORTn, PTn, eta abar. Nire lana, 16-17 urterekin, bailaran gazte-taldeak sortu eta formatzea zen, eta institutuan, eta gero unibertsitatean, talde antikapitalistak eratzea eta bilera formatiboak egitea, dibertsioa, gitarra eta kantua eta poesia soziala eta halakoak ahaztu gabe. Gerora, talde haietako batzuek OIC erakundea sortzen parte hartuko zuten.

Zoramen kolektibo baten antzekoa gertatu zen. Minoria kontzientziatu batek oihartzun orokorrak jaso zituen herriaren aldetik. Errenteria osoa maneiatzen zuen minoria horrek, Tolosa bailaran, ORTk (batez ere ORTk) hatz bat jasoz gero, fabrika ia guztiak gelditzen ziren, dendak itxi eta kaleak sutan jarri. Eta askojakin batzuek, materialismo historikoaren argitan, ondorioztatu zuten, iraultza sudurraren puntan genuela, prest egoteko herri-altxamendurako. Eta adibide praktikoa Gazteizko langileen hilketei emandako erantzuna eta Bilboko ezkerraldean sortutako mugimendua eta beste hainbat mobilizazio izan ziren. Herri Gazteditik pasatutako buruzagi antikapitalistak tartean zebiltzan, buru-buruan.

Eta etorri ziren hauteskundeak, bete genituen Anoeta eta Mendizorrotza. Eta han bildu zen jendearen laurdenak ere ez zuen eman boto antikapitalistarik gero. Niri orduantxe egin zidan bihotzak krak, hogeita bat urterekin, lilura batetik esnatu izan banintz bezala. Eszeptizismoan abaildu nintzen. Nire kide batzuek bezala drogetara jo beharrean, ingurukoen eraginak lagunduta ikasteari ekin nion, bazterrean utzitako interes literarioak eta artistikoak berreskuratu nituen, eta oka egin nuen, oka asko, zenbait poetaren hitzak neureekin tartekatuz.

Urdaila husturik, beste argi bat piztu zitzaidan: Europatik uholdeka sartzen ari zen ekologismoak eta espiritualismoak beste lilura bat eskaini zidan, poesiarekin eta literaturarekin batera. Baina hori beste historia bat da. Lemoizeko borroka hasi zenean, ni jada beste jarrera batean nengoen, eta ordutik aurrera izugarri kostatu zait barnean sentitu dudan bakezaletasuna eta injustiziaren kontrako borroka uztartzea, borrokan parte hartzen den unetik zerbaitek krak egiten baitu barruan, eta parte hartzen ez denean, berriz, zerbait egin beharraren ardurak erretzen baitu barrua. Kontraesan hori ez dut konpondu neure denboran. Kietismoa praktikatu dut sarri, gizarte barruko anakoreta bat bihurtuta, baina horrek ere, niri behintzat, ez dit barruko ezinegona baretu.

Juanek zorroztasun handiz aztertzen du bere liburuan zoramen kolektibo hura, pentsalarien ekarriak eta barne-bizipenak uztartuz. Azken batean, kristau misiolarien edo apostolatuaren eskema bat aplikatu zen hartan; klase-kontzientzia hartzea eta ekitea, eta gurutzeari heldu eta Jesusen atzetik abiatzea oso pareko ziren. Egitura psikologikoak ez dira egun batetik bestera aldatzen.

Hala ere, gizarte torturatu batek arnasa hartzeko bide bat topatu zuen hartan guztian, eta ez da gutxi. Dena dela, arnasbiderik eraginkorrena dirua irabaztea eta ahalik eta bizimodu materialik erosoena lortzea zen orduan ere; kontsumismoaren eskutik gauzatu zen oinarrian egitura psikologiko nagusia. Kapitalismoak gizakiaren pultsio berekoi lehiakorrean du erro ahaltsua. Eta hori bai izan dela eraginkorra.

Kalean da liburua eta, irakurleengana iristen den heinean, hainbat post ipiniko ditut sustatzen dituen kontuen gainean. Hona, lau puntutan, aurkezpenaren eta hura jasoz argitaraturiko iruzkinen gaineko nire komentarioak

BAT

Juan Kruz Igerabidek eman zion sarrera aurkezpenari Zoramen Transitorioa testu ederrarekin.

BI

Ondoren, Zazpigarren Heriotzan zehar aipaturiko hainbat aipuen hautaketa egin eta segidan irakurri nituen. Hona hautaketa:

1. “–Ohean nengoen –esan zuen–. Amak hil nendila eskatzen zidan, dena prest zegoela eta mugitzeko mesedez. Ama oheburuan kokatua. Eskolarako deitzen zionean bezala, leunki hasieran, “tira, gosaria prest daukazu”, baina gero eta ozenago, eta haserre bizian azkenerako, tapakiak kentzen zizkion arte. –Amatxorekin egiten duzu amets, beraz. Baina ez zen ironiaz konturatu, edo ez zuen konturatu nahi izan. Baietz erantzun zion, zehaztasun gehiago eskatzen zuela uste izan balu bezala. Ama oheburuan zegoela, eskuak gerrian, behin eta berriz zentzurik gabeko agindu hura errepikatuz. “Dena prest dago” esaten zion, “zerraldoa erosia, apaiza deitua, eskela jarria, eta orain hil egin behar duzu derrigorrez”. Leihotik itzuli zen kasu egiten ote zion egiaztatzeko. Konturatzen al zen? Berak gazteegia zela eta ez zuela hil nahi erantzuten zionean, amak berekoitzat tratatzen zuela, bere buruaz besterik ez arduratzea aurpegiratzen ziola zitalki. “Ziztrin ez bestelakoa” esan ohi zuen. “Ziztrin ez bestelakoa”, ze inporta zaizu zuri nire nahigabea, ahaztu al zaizu zaren guztia niri, nire sufrimenduari zor diozula?”. Eta zapi zuria eskuartean bihurritu ondoren, jertse beltzaren manga barnean gordetzeko keinu hura”.

2. “Beteta gaude benetako esanahia inork erakutsi ez dizkigun hitzez, oinazea da horietako bat. Beste bat, heriotza. Ez dakigu zertaz ari diren, baina erabili egiten ditugu, misterio bat da hori. […] Normaltasunaren serieko ekipamenduarekin batera dator, utziezin, gure katolikotasuna –sinesleak gara, katolikoak–. Benetan, horixe da anomalia, gure sinpletasunaren teorema gezurtatzeko erabiltzen dugun erokeria, baina guztiz normala, arauzkoa egiten zaigu guri. Norberak sinetsi egiten du, beste aukerarik existituko ez balitz bezala. Ez da hutsalkeria: gogo-minez sinesten dugu, gosez; ez fede lasai batez, kontrolatu ezinezko pasio batez baizik, eutsi ezin den premia fisiko batez bezala, urgentziaz. Eromen moduren baten hazia da –ortzi-mugan ageri den ekaitz baten kondentsazioa–. Baina gurasoak ez dira gai datorren ekaitza antzemateko; sumatzen duten gauza bakarra familiaren asmoekiko onespen isil baten mezu faltsua da: itsasoan barneratzen uzten gaituzte, beraz. Euren kakatan ahaztuak dauden zaharren izarak aldatzen denbora librea pasatzen duten gazteak gara –ez gara konturatzen hori benetan denaz, eromen forma bat–. Edo txirotasunarekiko dugun gustua, arropa miserableekiko harrotasuna. Eta errezoak, errezatzea. Kulpa sentimendua, hori beti. Inadaptatu batzuk gara, baina inork ez du horretaz jabetu nahi. Ebanjelioko Jainkoan sinesten dugu”.

3. “Justiziaren suharra beregan zeraman belaunaldi politiko baten kide izan naiz. Justiziaz hainbesteraino maitemindua, armak ere hartu baitzituen hura eskuratzeko. Borborrean zegoen, XX. mendean, zapaltzaileen eta zapalduen ordura arteko oreka aldatu beharra iraultzaren bitartez. Bizipenen zirrarek sortzen dute nortasun iraultzaile baten legamia. Haien pilaketak, oldea bilakatuz. Iraultzailea ez da erreboltaria, barrua hustu behar duena; aldiz, justizia lortzeko berdinen arteko elkartasun estu bati lotzen zaio, Euridizez maiteminduta, eta bera askatu ahal izateko, aginte esleituaren kontrako talka frontala onartu genuen. Ez genuen aita pontekorik izan, nagusien laguntzarik; bakarrik abiatu ginen, baina modu masiboan, Euridizeren bila. Gure Euridizek, mitoaren gure aldaerak, argia ere ezagutu zuen indarrez lorturiko zenbait garaipenetan, baina bahituta bukatzen zuen argi horrek, beti. Zer hobe lezake belaunaldi batek bere Euridize askatzera abiatzea baino? Nire belaunaldian hori egin ez zutenek desertatu egin zuten. Gainerakoak, botere esleitu indartsuarekin bat egin, eta egungo buruzagiak ditugu… Gure oldarra kutsakorra zen eta kaleak bereganatu zituen. Intentsitate apaleko gerra zibil bat izan zen 70eko hamarkadako zenbait urtetan, milaka atxiloketez torturatuez josia. Gutako zenbait, ekintza zuzen eta klandestinoetan espezializatu zen: ekintza bortitzak, asaldagarriak, baina ondorio eskasekoak. Orfeoren alde horrek Euridize bere atzetik zetorrela uste zuen, baina haren bila jiratu zenean, bere isolamenduaren iluntasunean, hura ez zegoen han, desagertua zen. Errukarria bere Euridizez maitemindu ez, eta haren bila infernura ere jaisteko gai ez den belaunaldi berri bakoitza”.

4. “Zer da mendea?”, galdetzen du XX. mendeak. “Azken Borroka”, horra erantzuna.

5. “Konturatu al zarete XX. mende honetan gauza bakoitza benetakoagoa bihurtu dela? Soldadua, hiltzaile profesionala bihurtu da; politika, krimena da; kapitala, errausketa-labez hornituriko giza sarraskien egilea; legea, joko zikinaren araua; askatasun unibertsala, herrientzako kartzela; antisemitismoa, Auschwitz; sentimendu nazionala, genozidioa. Zalantza izpirik gabe, egiaren aroa da gure hau. Hala eta guztiz ere, gezurretan jarraitzen dugu, ohituraren poderioz, nabarmen geratzeko baino ez bada ere; maitasuna! entzun eta denok dakite hilketaren unea heldu dela; legea! eta lapurretaren orena heldu dela… Ez genuke ahaztu behar Auschwitz ez zela desegin Auschwitz zelako, gerrari iraulketa bat gertatu zitzaiolako baizik; eta Auschwitzetik gaur arte ez dela ezer gertatu Auschwitzen gezurtapen bezala bizi ahal izan dugunik”.

6. “Hitzak bizitzak baino urrunago doaz. Ibaiak gurutzatzen diren hiriko azkorrietan harilkatzen ditudan eleek askatzen eta aldi berean adiskide minen sinesteen harkaitzetan hausten naute. Izenik zaharrenak, zakarrenak, ahoska ezinenak darabilzkit. Hondoa uki dut. Gabetasunarena. Biluztasunarena. Mintzo naizenean ez naiz ezer hiztegi ahantzi eta burlatu hori baino. Hargatik, alde edo aurka, adiztegia, aburua zizelkatzera bulkatu eta partitzea zilegitzen didaten treneko billeteak da. Eta orduan nik dut ene bidaiaren ibilaldia hautatzen”.

7. Dena idatzi bezala suertatzen bada, zazpi gizonengatik hilko zara. Bat, sehaskan kulunkatua eta bularretik hazia, beste bat, titi tente eta gazteei atxikitzen zaiona, beste bat, plater hutsak harrika botatzen dituena, beste bat, pobreei irabazten laguntzen diena, beste bat, lanean lehertzen dena, beste bat, ilargiari begiratzearekin laketzen dena. Mundu osoa izanen da zure hilarria: zuk zeuk behar duzu izan zazpigarrena.

Testuen egileak: 1. Ramon SAIZARBITORIA, 2. Alessandro BARICCO, 3. Erri DE LUCA, 3. Alain BADIOU, 4. Imre KERTÉSZ, 5. Itxaro BORDA, 5. Attila JÓZSEF.

HIRU

Liburua hitz larriz beteta dago. Hona horietako batzuk, alfabetikoki ordenatuak: Autonomia, Beste Politika, Biktimak, Bortizkeria, Damua, Energia Atomikoa, Erreala, Erreparazioa, Errepresioa, ETA, Fetitxeak, Hiraren bankuak, Iraultza, Kaltea, Konbertsioa, Legea, Lemoiz, Nazioa, Posesioa, Sadomasokismoa, Sekularizioa, Suplantazioa, Tortura, Usurpazioa… Horien artean bi aukeratuko ditut: Dolua eta Erbestea.

Dolu baterako arrastoak. Gure belaunaldian mundua aldatzearekin amets egin genuenok eta konpromiso handiak hartu genuenok, derrotatuak izan ginen. Ez ETA, Ezker Abertzalearen estrategia politiko-militarra, ezkerra orokorki. Ez bakarrik gurean, Mendebalde osoan baizik. UKAZIOA da defentsa mekanismorik larriena… eta horretan gabiltza.

Barne erbestea.  Eginkizun sozio politikoetan engaiatu gienen hamarretik zortzi edo bederatzi, gure ahaleginean alde batera erauziak eta jokalekurik gabe (ez bada arlo pribatuan, laboralean etab.) “politikatik” baztertuak izan gara, lehen edo beranduago. Mota guztietako usurpatzaileak izan dira ahalegin eraldatzailearen historia kontatu dutenak eta “errelatoen arteko borrokan” beraiek dira ongien kokatuak. Nire gogoeta barne erbeste horretatik egina da. Zuetako norbaiti diskurtso nagusietatik kanpo geratzen diren hainbat gogoeta baliagarri suertatzen bazaizue ere, liburuak bere helburua betea izango du.

LAU

Hiru egunkarik eman dute aurkezpenaren berri: Berriak, Noticias de Gipuzkoak eta Diario Vascok. Modu honetan abiatu zuen Berriako Ander Perezek bere kronika: http://www.berria.eus/paperekoa/1856/023/001/2016-07-01/zoramen_kolektiboaren_osteko_dolua.htm. “Errukirik gabe mintzo da Juan Gorostidiren ahotsa (Altza-Pasaia, Gipuzkoa, 1956), Donostiako Liburutegi Nagusiko sotoaren pareten artean, sendo: «Gure belaunaldian mundua aldatzearekin amets egin genuenok eta konpromiso handiak hartu genituenok derrotatuak izan ginen». Gupida oro gordeta dihardu, porrota ongi mastekatu eta hartaz gogoetan ibili denaren hitz jarioaz […] Ez ditu alferrik eman bost urte gaiari buruz gogoetan, gazte borrokalari garaien memoriari tiraka, egungoa ulertzeko. «bortxaz» paratu du bere burua paper zuriaren aurrean, gutunari segida eman eta liburua osatzeko, bere buruari sinetsaraziz: «Ez zara jasoko lan hau bukatu arte»”. Bi ideia daude hor azpimarratuak –bitan aipatuak–: erruki- edo gupida-gabezia da bat, eta derrota edo porrota, bestea. Ondoren, Doluaren premia azpimarratzen du bere kronikan: “Hamaika iturri, erreferentzia eta aipu baliatu ditu Gorostidik saiakera ontzeko. «Hitz larri eta potoloz beteta» dago liburua, baina bi ageri dira besteen gainetik, autoreak azaldu duenez. Barne erbestea da horietako bat, Gorostidik bere larruan bizia, atzo adierazi zuenez. Bestea, dolua. Izan ere, garai bateko belaunaldi konprometituaren porrota onartu gabea dela uste du idazleak, eta, ondorioz, haren dolurik ez dela egin uste du. «Frakaso baten, heriotza baten, trauma baten ondoren, ukazioa izaten da defentsa mekanismorik larriena, lehen gertatzen dena, baina larriena: ‘Hau ez zait niri gertatu, ez da posible’. Eta horretan gabiltza». Ukazioaren ostean, «depresioa» dator, Gorostidiren ustez. «Zuloa». Eta, dioenez, hor sortzen dira «eldarnioak»”. Zuzen jaso zuen ideia hau nire komentarioetatik Perezek.

Nire adina bera duen Felix Ibargutxik idatzi zuen Diario Vascon http://www.diariovasco.com/culturas/201607/02/mundua-aldatzearekin-amets-egin-20160702091232.html Edizio digitaleko titularra egokia da: «Mundua aldatzearekin amets egin genuenok derrotatuak izan ginen», ez ordea paperean agertu zena: «Gure belaunaldiaren marka horixe izan da: ‘delirante’ batzuk izan garela». Esaldia, trakets josia izateaz gain, guztiz ezegokia da. Nahiz eta artikuluan zertxobait argitu ‘delirante’ adiera («Lehen esan dizudana: eldarnioan, delirioan sartu ginen, baina ez dut modu peioratiboan esaten; eldarnioa bizirauteko modu bat da. Gure belaunaldiaren marka horixe izan da: ‘delirante’ batzuk izan garela. Kakotxekin ipini behar da hitz hori, gauza delikatua da eta; batzuk minduta sentituko dira»), zer pentsa ematen du kazetariak hitz hau titularrerako aukeratu izanak. Baina ez da hori konturik larriena, baizik eta titularraren azpian ni aurkezteko osaturiko esaldia (paperean, betiere ez, zorionez, edizio digitalean): «[Juan Gorostidi Gaztetan, Errenteriako giro iraultzailean erreferentzia nagusia izan zen». Nondik atera du Ibargutxik baieztapen hori? Ez nik esandakotik. Baina ematen du zer pentsa honek Perezek (“gupidarik gabe, errukirik gabe”) hartutako ildotik: sendo eta gogor hitz egiteak “errukirik gabe” aritzea kontsideratzen da eta –areago Ibargutxik–: horrela ari dena “jefea” baino ezin izan… Errenteriako mugimenduan, aldiz ez zegoen jeferik, ezta ere “erreferentzia nagusirik” ere).

Hirugarren kronika Marta Esnaolak firmatzen du, aurrekoak ez bezala, gaztea eta emakumea bera, (http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2016/07/01/ocio-y-cultura/krak-asko-sortu-ditzakeen-gogoeta-lana), eta ezin egokiro azpimarratu du nori zuzentzen diodan gogoeta: «Bestalde, gazteentzat liburua dela ere azpimarratu zuen Gorostidik, nahiz eta publiko zaila iruditzen zaion, aspaldiko kontuak kontatzen baititu. Hala ere, 20 urte inguruko jendeari zuzentzeak bere arrazoia du: “Gazteek beti eskatzen dizkiete esplikazioak zaharragoei, eta nire alabari eskainitako liburua bada ere, belaunaldi guztiarentzat da”, nabarmendu zuen. “Zer dela eta? Non sartu zineten, zertan ibili zineten, ondorio hauetara iristeko?” bezalako galderen erantzuna jakin nahi dute, eta Gorostidiren ustetan, eginkizun saihestezina da adineko batentzat. “Gazte batek sendotasuna behar du, bere bidea errazago egingo du mapa sendo bat badu”. Bere ustetan, energia, sasoia eta grina dituzte gazteek, baina eskarmentua eta orientazioa baliagarriak izan daitezke eurentzat».

Ariketa fisikoaz bizi naizenez, ez zait arrotza kirolaz pentsatzea, eta egun gutxiren bueltan entzundako bi notizien harira izan da oraingoan: Donostiako udalak egin behar zuen kirol txartelaren erabileraren murrizketa –ondoren atzera bota zuena–, lehena: hainbeste dira erabiltzaileak, kiroldegiak gainezka daude zenbait ordutan: kirol-txartelaren jabeak 57.000tik gora omen Donostian, erroldatuen herena; benetako errekorra. Egunkari ezagun batean korrika luze aritzearen inguruko artikuluaren tonuak jo nau bigarrenik: gero eta zabalduago dagoen ohitura batez ari zen, maratoiaren 42 kilometroetatik gorakoaz, Italiatik Norvegiara egiten omen denaz –4.500 kilometro bi hilabetetan–, eta antzeko norgehiagoken ondorioez. Tonuaz diot, orain urte batzuk zalantzan jarriko zena, nolako kiroltasunez tratatua den egunotan antzematerakoan.

Aipatu artikuluan, hainbat ikerketaren ondorioak komentatzen ziren: kilometro pila korrika egiteak masa entzefalikoaren % 6’1 murrizten duela, oinak eta belaunak kaltetuak gertatzen direla, haluzinazioak ere sortzen direla eta, puntu batetik gora, rabdomiolisi arriskua dagoela, giltzurrunen kalte larriak tartean. Kiroltasunez diot, informazio hori eman ondoren, gauzak “bere onera” ekartzen direlako: murrizketa entzefalikoa itzulgarria da; galtzen edo kaltetzen den kartilagoa, errekuperatu liteke; gehiegizko oxidazioa gorputzak berak konpentsatu ahal du, eta abar. Gehiegikeria batez ari da, bai, baina nola ez erlatibizatu kirolaz ari garenean?

Kirola gauza errespetagarria baita, eta urte gutxi batzuk lehenago erokeriatzat kontsideratua “azken tendentzia” bihur liteke gero, eta kontuz horrekin. Adibide bat: egunkari bereko orain hamar urteko artikulu batean, Crossfita aipatzen zen, AEBetan hedatzen ari zen muturreko joera gisa, eta haren eiteaz aritzerakoan, haren fundatzailearen hitzak ekartzen zituen: “aniletatik jausi eta lepo-hezurra haustearen ideia arrotza bazaizu, hobe duzu guregana ez hurbiltzea”, edo “giharrak hautsi arte geure burua behartzea: horixe da Crossfitaren onuretako bat”. “Modan dagoen crossfit kirol mota berriak Donostia hartu du” zioen EiTBko joan den udazkeneko informatiboak, eta modu guztiz errespetagarrian da tratatua egun medio guztietan: merkatu tendentziak… Garai batean erlijioak zuen lekua kirolak betetzen du egun, erlijio laikoa bilakatuz. Eta garai batean harekin gertatu bezala, nor ausartuko da gurean egungo kirolaren berezko iruzurra seinalatzera?

Zertaz ari naiz, baina? Garaiz jaiki eta eguneko lana hasi aitzin, lasterka egitera irteten denaz?; edo jaieguna izanda, mendirako txangoa egiten dutenez? Lagunekin futbol edo pilota txapelketetan parte hartzen duten horiez? Ariketa fisikoa, lagunarteko jolasa eta “kirola” gauza bera eta bakarra direla esatea nahita inposaturiko nahasmendua da. Ezagutzen dugun kirol eredua XX. mendean sortutako fenomeno berria da. Olinpismo modernoak ez du Greziako jokoekin zerikusirik, eta “masen kirolak” ezinezko lirateke telebistarik gabe. Industrializazioak ekarritako aldaketek ezarri dute ezagutzen dugun kirol eredua: espektakulua eta negozioa da lehen begiratuan eta, horrekin batera, masen identifikaziorako eta asaskatzerako fenomeno garaikidea.  Baina, hori besterik ez? Horrek guztiak sortzen duen zarata eta kearen azpian bada fenomeno sakonagorik, jendartearen eta norbanakoaren eraikuntzan funtzio garden bat duena. Propagandak mailukatzen digu “kirola” osasuntsua dela, haren praktika txiki-txikitatik sustatu beharrekoa, dituen “onura fisiko, psikologiko, integratzaile guztiengatik”, eta abar. Baina, horretarako, edozein ariketa fisiko, edozein jolas “kirolak” kolonizatua behar du izan. Era honetara, errendimendua eta espektakulua lehenesten duten ariketen menpe itoak geratuz jarduera ludiko guztiak.  Eta nahasketa interesatu horretan gorputza bera –berezko duen mugimendurako eta jolaserako premia eta grina– zikiratua eta bortxatua da, makinei dagokien errendimendu eta produktibitate ereduetara murriztua. Gorputza mugiaraztea eta gozatzea da “kirola” egitea? Edozein kirolari profesionalek ezeztatuko luke hori. Bizikidetza sustatzea? Kirol eredua militarra da, eta konpetentzia gupidagabea sustatzea ezinbestekoa du. Finean, gorputzarengandik –bere sentipen sakonenetatik– urrundu beharrean dago “benetako kirolari” bilakatu nahi duena. “Maiz errepikatu den eran, bilakaera industriala hertsiki dago lotua gogo- eta bizi-uzkurtze batekin; horrek esplikatzen du zergatik egiten zaigun horren zaila kanpo-ariketa egitea, afektuak adieraztea eta bizi-poza sentitzea; eta hauek azaleratzeko etengabeko norgehiagokarekin dugun akuilatu beharra…  Gure ekimen fisiko amorratuak duen helburu sakona gorputza blindatzea da, berau gogamenaren kontaminaziotik libratzea; kanpotik etor litekeen ezezagunenganako sentiberatasun zirrikiturik egin ez dadin… Bilatzen dena ez da errepresioa, zentzumenen kontrola baizik, haien sorburutik beretik” dio Ignacio Castrok.

Nor ausartuko litzateke, ordea, gure abertzaletasunean euskal selekzioaren eskaria albo batera uztera? Edo kirol profesionalean emakumeek duten leku subordinatua ez salatzera? Nor kiroleko elite profesional pribatuei laguntza publikoak murriztera, edo edozein egunkari edo albistegitatik futbol edo pilota txapelketei buruzko kontakizunak alboratzea? Egia da San Mamesen katedralean hogeita hamar mila lagunetik gora biltzea ohikoa dela, eta horrek “tratamendu informatiboa” eskatzen duela. Baina horren gertakari garrantzizkoak direnez, ez al litzateke komenigarri orain arte kirolaren orrialdeetara bultzatzen diren gertakizunen inguruko informazioa, Politika, Ekonomia edo Kultura arloetara pasa araztea? Eta orriok, Adurizen golez edo pilota txapelketetako kronikez bete beharrean, kirola fenomeno ekonomiko, sozial edo kultural gisara tratatua izatea? Kirol-txartelaren erabileraren errekorrek eta estadioen betekadek mereziko lukete.

Post-data: Artikulu hau BERRIAko iritzi sailean argitaratzeko igorria izan zen orain hiru hilabete, baina ez dute argitaratu. Bistan da zenbait gaien inguruan marra gorriak ondo marraztuak daudela bertan ere. Orain gutxi, gaiari buruzko eztabaida sustatzeko bi artikulu argitaratu zituzten. Gehiegikeriekin kritiko izan arren, “kirola = osasuna” dogma ukiezina da guztientzat: http://www.berria.eus/eztabaidagela/1863/2016-05-08/osasuna_eta_kirola.htm

Yenny Sofía Revollo-ren eta Maureen Ada Otuya-ren hilketa ankerrak medioen arreta jaso du beste behin epaiketaren egunetan, baina berehala pasako da ahanzturaren eremura: serieko hiltzaile bat gehiago, shaolin-eko monjea zela uste zuen eroa, bi emazte gaixo haien tragedia –atzerritarrak, prostitutak…– egunerokotasunaren estoldan behera, eguneroko bortxa matxistaren ondorioz hurrengo biktimak azaldu bitartean.

Hori gertatu aitzin, bi gogoeta nahitaezko: batetik, biktimen senideen samina, hiltzailearen maniobra aringarri guztien arrakastaren aurrean. Ez defentsaren abokatua soilik; epaiketa egituratzen duten guztiak –fiskalak, teknikari forenseek, poliziek eta epaileak berak– ados jarri direla dirudi krimenaren larritasuna arintzeko ahaleginean. Ez zen bahiketa eta ankerkeriarik suertatu, nonbait, hilketa aseptiko eta oinazerik gabekoa baizik. Bestetik, espektakuluaren garaipena dago, “meditazioan barneratua” dagoen psikopata hiltzaile batek gauzatua.
Aurrez pentsatu eta erabakitako hilketen ebidentziaren aurrean, hauen astungarri guztiekin, “bat-bateko supituko bulkada”ren bertsioa gailendu da. Aparatu judizialaren betebeharra gure kontzientzia txarra areagotu dezaketen bortxa matxistaren munstro ezaugarri asaldagarrienak leuntzea balitz bezala, epaiketaren errituaren protokoloen bitartez: “Hilketak izan ziren, bai” esaten zaigu, “baina hiltzaileak onartu egin ditu, eta hori haren aldeko aringarria da”; gainontzeko osagarri makabroak, ezin ankerragoak, horrekin urtuko balira bezala. Bigarren gogoetarekin lotuta datorren zerbait, nire ustez.
Badirudi etsi eta amore ematen dugula espektakulua emateko gai denaren aurrean, baita espektakulu hori groteskoena bada ere. Aguilar hiltzailea da, baina “hiltzaile mediatiko” bat, lehen egunetik bere papera telebistan arrakastaz jokatzen ibili zena. Eta taularatze horrekin jarraitu du epaiketan ere: nola ez eman ongi etorria egungo reality show globalean horren modu sinesgarrian ari den bati?
Alabaina, feministek dute arrazoi osoa: “[Alcasser auzian nagusitu zen diskurtsoetan] sexu terrorearen ingurukoa nagusitu zen. Nik uste dut krimen hori sexu arriskuari buruzko 1990eko hamarkadako narrazioa izan zela. Narrazio horrek emakumeak errudun bilakatzera eta erasotzaileen erantzukizuna arintzera jotzen du. Narrazio hori sozialki eraikita dago, eta statu quo sexuala babesten du, hau da, gizonek andreen gorputzen eta bizitzen gainean mantentzen duten pribilegioa […] Hori aztertu beharko genuke, edo sexu langileen segurtasunaz eztabaidatu. Hori da gakoa, eta ez nor den Juan Aguilar, edo benetako shaolin bat den ala ez” (Nerea Barjola, BERRIAn).
Salaketa horren egokitasuna baieztatzera etorri da epaiketa eta, horren adibide, bertan agertu ez diren sumarioan jasotako akusatuaren “neska-laguna”ren deklarazioak: “Bularrak, besoak eta ipurdiak jotzen zizkidan eta iletatik tira […] Aurre egiten banion, nire familiari grabazioak bidaltzearekin egiten zidan xantaia. Joka ari zitzaidanean, asaskatze bat zela zioen, berak zuen amorruaz eta mingostasunaz libratzeko behar zuena […] ‘Putak, beltza putak’ esaka ibiltzen zen… Haietako bi bahitu nahi zituela zioen, drogatu eta zigortuko zituela ‘ni apur bat senda nendin’ adierazi zuen Maria Evak. Dena prest omen zeukan gimnasioan: intsentsua, fruta eta kandelak, eta dena grabatu egingo zuela. Bera amu gisa erabiltzea ere proposatu zion, zuen elbarritasunagatik, haietako emakumeren bat limurtzeko. ‘Mania hori zeukan, emazteei min ematearena… Haietako bat kalean bakarrik ikusten bazuen, izan ala ez prostituta, izorratu nahi zuela esaten zuen. Txinatik ekarria zuen droga bat emango ziela, lotu eta jipoitu, erdi hilik utzi arte, eta hori guztia grabatu niri erakusteko. […] Oso garbi utzi zidan asteburu horretan ez nuela gimnasiora hurbildu behar, bera meditatzen egongo zelako […]. Hauxe esaten omen zien ikasleei: ‘gudari garaileek bentzutuen bihotza jaten zuten haiek umiltzeko’ edo ‘hiltzaile bat meditatzera esertzen da hurrengo hilketa prestatzera’. Yenny-ren gorpuzki bigunak ez ziren inoiz agertu” (El Correo, 2013-XI-16). Zer dela eta pasa dira ustekabean deklarazio horiek epaiketan?
Gizon bezala eta berak publizitatzen dituen ariketen ezagule eta maisu gisa (arte martzialak, meditazioa…) guztiz asaldagarria zait hau guztia. Hamarkadak daramazkigu “Shaolingo monjeen balentriez” eta “budisten bakeez” liluraturik, eta ezin alde batera begiratu, beraz, egungo Mendebaldean lilura honek lortzen duenaren aurrean: “Mendebaldeko budismoa kapitalismoaren joko desesperatuan jolastea ahalbideratzen zaituen fetitxe bat da. Bertan zaude baina bertatik kanpo bazina bezala irudikatzen duzu zeure burua, espektakuluaren hutsalkeriaz erabat jabeturik, zure barne-Niaz baino ez baitzara arduratzen, eta beti duzu beragana erretiratzeko aukera” (Zizek).

Aguilar-ek, benetako maisu zen bat bailitzan, begiak itxi eta meditazioan sartzen da; sorgor entzuten ditu deklarazioak eta peskizak, inongo damu edo hobenik gabe, ez du barkamenik eskatzen… egoaren kontutxo horiek ez dute-eta berarekin zerikusirik. Bere espektakulua garaitu egin zaio Ada-ren familiaren desesperazioari –haren gurasoak eta sei anai arrebak, haren lanetik bizi zirenak–, nahiz Kolonbiatik jaurtitako Yenny-ren amaren auhenari: “Bihotz gabeko hiltzaile honek ez behin; hiru, lau, bost aldiz erail zuen nire alaba. Mozten zuen zati bakoitza heriotza bat izan da niretzat”. Aguilar-ek eta beste hainbatek “Txinatik ekarritako droga” hark narkotizatzea lortu gaituela dirudi.

Bilboko emakumeen hilketetan, hiltzailearen egiteko moduek eta biktimen izaerak aztoratu gaituzte, lehenik eta gehien —etorkinak, gizarte maila ahulenekoak, torturatu eta txikituak—, baina ez da hori hemen tratatu nahi dudan alderdia: hori gizonezkoaren muturreko indarkeriaren adierazpen makurrena da; alegia, hark bizi duen sexuen arteko gerran, funtsean, haren inpotentziaren adierazlerik behinena.

«Monje budistaz mozorrotutako hiltzaileaz» arituko naiz hemen, haren mozorroari eta diskurtsoari erreparatuz, bat-bateko eroaldiaren hipotesia alboratuz, hots «zerbait hautsi zen haren baitan, aurreko harmonia budatarra puskatu eta giza alderik ilunena agertu zitzaion». Psikosia berezko koherentziaren jabe denez, jarrai diezaiogun beste ildo logiko bati.

Juan Aguilar izar mediatikoa izan da, eta hala da oraindik ere: hedabideetan utzi dizkigu urteetako arrastoak. Azkena, komunikabide guztietan ageri den 2013ko bideoa. Hor, eldarniozko agertokian eta piura dotoreenekin, eskuan ehiza ganibeta duela aurkezten zaigu, labana astiro mugituz, laztanduz, aho zorrotzez besoko biloak moztuz, zirku itzulipurdika hasi aitzin. Erakustaldi hori haren kide askok izenpetuko luketen diskurtso batez dago idatziz hornitua: «Estilo eta forma aunitz bizi eta gauzatzen dira nigan. Urteak dira ez ditudala errepikatzen mendeetako tradizioz, ahanzturaz, modez edo txapelketetako araudiez higatutakoak. Dharma eta Zen-aren bihotza bilakatu nahian nabil, gogoa eta gorputza modu leunean menderatzeko neure bide propioa sortzen».

Atera berriak gara muturreko soluzioak hainbeste estimatzen zuen tradizio batetik, eta horrek ematen digu, agian, zenbait zororen solasaldi fanatikoak antzematen. Sloterdijk-en hitzetan, «[Pablo,] unibertsaltasunaren apostoluaren idazkietan, bultzatzen da dagoeneko maitasun mota bat zeinak, erantzun egokirik ez jasotzekotan, zekenkeria maniako-suntsitzailea bihurtzeko joera baitu. Monoteismo unibertsalista oldarkorren fisionomiak berezkoa du predikariek jendearengan Jainkoaren izeneko izu-ikara sorrarazteko grina». Baina, zer gertatzen da Ekialdetik datozkigun Hutsaren diskurtsoarekin? Ez al gara Mendebaldeko asko Funtsezko Hutsaltasun eta Ezerez Metafisiko baten lilurapean erori zerbait izatearen larritasuna arintzeko ahaleginean?

Sedukzio joko zabala hedatu da azken hamarkadetan Mendebaldeko zibilizazio gatazkatsuen eta Ekialde Urrunean proiektatzen den ustezko jakindurien artean. Han ikusi nahi izan dute askok hemengo gabezia eta akats guztien ifrentzua. Hemen materia gailentzen da, han izpiritua; hemen estresa, han lasaitasuna; hemen azalkeria, han sakontasuna…

Brian Victoriak, Zeelanda Berriko monje budistak, 1997an Zen at war ikerketa argitaratu zuen, II. Mundu Gerraren aurreko hamarkadetan Japoniako militarismo inperialak eta hango budismoak izan zuten harremanei buruzkoa. Liburuan azaltzen dira orduko maisu garrantzitsu zenbaitek egindako adierazpenak. Hona adibide batzuk: «Aurrera egiteko agindua hartzen baduzue, aurrera zuek!; tiro egitekoa bada, pum!, pum!, egin tiro! Horixe baita argiztatzearen ezaugarriaren gailentasuna». «Zen dotrina oso zehatza da buru-gogoeten jarioa ez gelditzeko aginduan […]. Norbaitek haren izena entzuten badu, ‘bai’ esan eta aurrera, zein arrazoirengatik deitua izan den erreparatzen ibili barik […]. Heriotzak deitu duenak ez luke urduritasun ñimiñoenik sentitu beharko». «Erlijioaren [Budismoa] zeregin nagusia Estatuaren bizi iraupenaren alde lanean laguntzea da […]. Heriotza eragiten duena ez da soldadua, haren ezpata baizik. Harengan ez dago inori kalte egiteko inongo gogorik, baina etsaia agertzen da, eta biktima bilakatzen. Balirudike ezpatak automatikoki betetzen duela justiziazko eginbeharra, errukizkoa» (etzanak neureak dira). Ez pentsa horiek salbuespeneko jarrerak direnik, edo Japoniari soilik dagozkionak. Budismoa ez da inondik ere botereek edozein korronte metafisiko edo erlijiosoren erabilpenetatik libro izan.

Historiak ezagutzera eman duenez, Hutsaren diskurtsoa, ustez budismoak edo taoismoak eskaintzen duten itxurakoa, ongi egokitu liteke jarrera inperialista oldarkorrenekin edo zenbait eldarnio eskizoiderekin.

«Arte martzialetan aditua» omen den horren aurrean, berriz, arlo horretan nolabaiteko zilegitasuna dutenen aldetik sortu den ahobatezko erantzun bakarra izan da Aguilarren iruzurra salatzea. Ez da oso zorrotza izan behar, baina, «arte martzialen» kirol edo errituen maneretan beste garai batzuetan gizonezko guztiek armadetan pasatu beharreko bazterreko arrastoa sumatzeko: hierarkia zurruneko botere jokoak, armen lilura edo oldarkortasun birtuosista baten aldeko «balioen» aldarrikapena. Hobe genuke diziplina horien sustatzaileok praktika hauen alderdi perbertsoak oso kontuan hartu eta interesgarri nahiz beharrezko diren besteak landuko bagenitu, gure arrapostuetan ero baten «benetakotasunaren» edo «faltsukeriaren» kontuan gelditu ordez. Beste modu batera esanda, errekonozitu beharra dugu badela nolabaiteko benetakotasun patetikoa «Aguilar monjearen» parafernaliaren erakustaldian, haren mozorro, aldare, arma eta akrobaziak barne. Horretan guztian, haren hitzen eldarnioan bezala, imitatzaile soila baino ez da. Zerbait ikasiko genuke, agian, botere arrandia sintomatiko horiei erreparatuta, horren nabarmenak direnak kirolaren goraipamen sozialean, bestalde.

Gerezien Denbora hiri pastorala (libretoa: Itxaro Borda; musika: Beñat eta Julen Axiari) Bilbon berriki aurkeztu zenean, ezohiko nabari bat aurkitu nuen: egitasmoak bi arkitekto gazte zituen atzean, Tximini kolektiboko Ibai Etxezarraga eta Beñat Guarrotxena, hain justu. Pastoralaz dugun irudiaz landa geratzen den galdera bat planteatzen zuten: “Zer da industria ondarea?”
Ezin argiagoa den irudi bat eskaini ziguten: “norbaitek gomazko sudur gorria berean ipintzen duenean, badakigu clown edo pailazo baten aitzinean gaudela, irribarrea gertu; baina pertsona hori desagertu eta gomazko sudurra besterik ikusten ez badugu, horrek ez digu ezer eragiten”. Antzeko zerbait dira fabrika abandonatuak, “pailazorik gabeko gomazko sudur gorriak”, langileriarik gabeko eremu desolatuak.

Bestalde, zer da Euskal Herria, XIX. mende amaieratik aitzina gertatu industrializaziorik gabe? Ezin genezake irudikatu, nahiz eta Euskal Herria aipatu eta baserri, artzain eta marinel klixeetara jotzeko inertzian instalatuta gauden (eta gure tradizio adoratuetan, olentzeroenetara eta arrantzaleenetara; baskitoak eta neskitak…). Joan den mendeko 80etan –60etan Iparraldean– gertatu industria astunaren gainbeherak utzi zituen hondakinekin, bi joera nagusitu dira. Lehena: dena suntsitu eta orubeak erabili etxegintzarako, edo, Bilboko Abando Ibarra eredu, “hiria birfundatzeko”, aurrekoaren tabula rasa egin. Bestela, eraikinak oskol huts eta ukiezin bilakatu “Industria Ondarea” babestearen izenean. Lehenak, iraganarekin haustura bortitza eragiten du, besteak beste; bigarrenak badu nekrofiliatik, hildako zerbait ukiezin eta fantasmagoriko bihurtuta, nostalgia ahalgabe batera elikatzeko joera.
“Barakaldoko Sefanitro fabrikak bizitutako azken hamabi hilabeteetan suertatu zitzaigun bertan egotea, 2012an, eta ez zen egun bakar bat ere gertatu aldaketarik gabe. Hondakinak, aldiz, suntsitu edo bere horretan uzten ditugu… Eraikinetan baino areago, haietan bizitutakoan dago industria ondarea. Eta, batez ere, bizitza oso bat isilean eman duten langile anonimoen jardueran. Fabriketatik egotziak izan direnean, memoria bat mantentzen dute, baita harrotasun bat ere, dugun mundua bere izerdiez eta lanez eraikia izan denarena, inor gutxik onartzen badie ere”.

Nola uztartu, bada, Zuberoako Pastorala, artzain eta mendi giroko tradizioa, kostalde urbanoarekin eta XIX. eta XX. mendeko langile borroka eta mugimenduekin? Hori izan da Itxaro Bordak eta Beñat Axiarik jaso eta Gerezien Denbora pastoralarekin bideratu duten erronka: Pastoralak berezko dituen moldeak gordeaz (espazioan, kantuan, dantzan…), hainbat rol irauli eta kondaira kolektibo bat berritu.
Baionatik Bilbora, Bokale eta Tarnosetik Bilboko Ezkerraldera aldera egindako ibilbidean, joan den uda hastapenean lehen aldiz taularatu zen pastorala, negu gorrian heldu da Barakaldora, bertako fabriketan eraikitako bizimoduan baitago gure “Industria Ondarea” eta herri-memoria.

(Gai honi lotuta: Pasaia Bitartean egitasmoa)

Kontu jakina: odol errekak eragiten ditu gizaldiz gizaldi gizakumeak; ibaiak eta itsasoak ere, zenbaitetan. Saiatzen gara erreka horiek ahalik eta urrunen mantentzen; hurbiltzen zaizkigunean aztoratzen gara, ez handienak edo zentzugabeenak direlako, hurbiltzen zaizkigulako baizik. Eta orduan jartzen ditugu martxan tinta errekak, iritzi trukeak, kalakak, munstroa exortzizatu beharrez… magiak ez badu beti gure ametsetan bezala funtzionatzen ere.
Horixe gertatu da azkenaldian Charlie Hebdoren sarraskiarekin: milaka artikulu Europa osoko prentsan eta gainontzeko medioetan. Adibide bat: Madrileko El País egunkariak argitaratu dituen guztiak batu ditu bere edizio digitalean: 48 iritzi artikulu eta 9 editorial hamar egunetan; zenbat Pariseko Le Monde eta abarretan? Ezin adierazgarriagoak El País-eko editorialen izenburuak exortzismoaren ahaleginak ezagutzeko: “Seguiremos publicando”, “No ceder al terror”, “Todos somos franceses”, “Sin bajar la guardia”, “Europa vive”, “Las libertades de todos”… Hau da: “uxa ezazu arriskua honek zalantzan jartzen duena aldarrikatuz, hori errealitatearen aurkako baieztapena bada ere”.
Gure txikitasunetik ez dugu halako premiarik sentitzen, eta euskal artikulugileok ez dugu horren luze jotzen (zer gehitu, zer aukeratu, nola bereizi tamaina horren zaratapean…). Laburrean esan baitaiteke ziurrenik funtsezkoena: “Batasun sakratuaren izenean, ur zitalaren antzera, izua isuri da herritarren larruko poroetan barna Errepublikaren gerra kantak ozenduz behingoz gu trinkoa bihurtzeraino. Etorkizuna zalantzan dator”. (Itxaro Borda Ni ere…). “Lehen mundukook geuretzat nahi dugun bizimodua zen astoa, eta itzala, berriz, horrek gainerako munduetan eragiten dituen ondorioak (Nazioarteko Diru Funtsa, Charlie Hebdoren aurkako atentatua, Marine Le Pen…). Abderatarrak izatera, itzalak astoarekin zerikusirik ez dutela ziotenen bandokoak ginateke gu, dudarik gabe, baina alderantziz: itzalak kezkatzen gaitu, eta prest geundeke konponbidea ordaintzeko ere, baina ukuilu dotorean bapo bizi dugun astoa tratuan sartu gabe, beti ere. Harira datorrena ez da Protagorasen sententzia, gure atsotitza baizik, eta ez da asto-hitza: ‘Itzalik gabeko zaldia nahi duena, oinez abia bedi’”. (Joxerra Garziaren Asto Metafisikoak). Biak ARGIAn.
Bi egileokin ados egonda ere, merezi du eztandak eragindako aztoramena aprobetxatzea geure erreakzio moten nondik norakoaz pentsatzeko. Niri gehien jotzen didana laikotasunaren defendatzaile sutsuen argudioak dira. Hona adibide bat: “Dios es un reducto de ignorancia que lleva varios siglos reconfigurándose para sobrevivir a los avances civiles y científicos. Ninguna acumulación de creencias o intensidad en las mismas las convierte en verdad, y las sociedades que basan sus principios fundamentales en las libertades individuales no deberían darle cabida en la esfera de lo público a los designios megalómanos y caprichosos de los hombres del espacio que habitan las esquizoides mentes de los creyentes. Las escrituras sagradas de las grandes religiones monoteístas son, entre otras cosas, un compendio espantoso de enseñanzas morales que contradicen casi todas las conquistas sociales que con tanto celo solemos reivindicar los occidentales, y mientras permitamos que se sigan intoxicando con ellas las mentes de nuestros ciudadanos a través de las instituciones y organismos oficiales, estaremos siempre dejando abierta la posibilidad a que el avance más o menos natural de los derechos civiles se subordine a la interpretación interesada de estos textos bipolares y cavernarios, como ha pasado con impertérrita continuidad a lo largo de la historia”. Hitzokin abiatzen du Antonio Hitos-ek La importancia del insulto artikulua, bere argumentuari indarra emateko iraina ezinbestekoa balitz bezala. Esanguratsua, besteak beste, irain horien izaera klinikoa: “las esquizoides mentes de los creyentes” edo “estos textos bipolares y cavernarios”. Amaitzeko “iraindua izatearen eskubideaz” ekin arte: “El derecho a la ofensa, incluyendo el derecho a ser ofendido, es un eje básico para garantizar la emancipación del hombre con respecto a las instituciones de poder que se esfuerzan por dirigirlo”. “Irain nazazu, mesedez, nik zu iraintzeko eskubidean nagoela sentitu nahi baitut” esango baliguke bezala. Bestalde, ildo klinikotik jarraituz, zer pentsa ematen digu Mauro Entrialgo-ren aipuarekin: “El cabreo que provocamos en las personas cuando nos reímos de sus creencias es directamente proporcional al tamaño del disparate que sean las mismas”. Oso ondo, baina noraino hel gintezke hiperbole horiekin? Inork pentsa ahal lezake aldarrikatzen dituenak erlijioei buruz, berdin jokatzen duela gainontzeko guztiekin edo –eta hor dago koska– bere buruari dagozkion gai gatazkatsuekin? Horren begi kliniko zorrotza duen batek zer begiratua badu “irainaren eskubidea” aldarrikatzen ari denean… Bai, zorrotzak behar dugu hitza erabiltzerakoan, eta ondo jakin bereizten ideien konfrontazioa eta pertsonaren duintasunaren errespetua… baina gutxi dira horren gai. Bitartean, zentzuzkoagoa iruditzen zait Miller-en ondoko gogoeta: “Desde 1825, nadie trató entre nosotros de restaurar una ley sobre la blasfemia. ¿Cómo es que llegaron a morir como mártires de la libertad de prensa? Es porque universos de discurso separados y estancos hace tiempo, se comunican más y más a partir de ahora. Incluso están imbricados, mientras que lo sagrado de uno y lo nada sagrado del otro están en las antípodas. A excepción de rebobinar el film de los tiempos modernos deportando a todas partes a los extranjeros, la cuestión –una cuestión de vida o muerte– será saber si el gusto por la risa, el derecho a ridiculizar, la irrespetuosidad iconoclasta, son tan esenciales a nuestro modo de gozar como lo es la sumisión al Uno en la tradición islámica”.
Laffitek bere artikuluan zioenen bezala, “Nola erlijioaren integrismoa ekidin behar, hala laikoa baztertu behar dugu, Laikotasun gehiegik Frantziako Estatuan laikotasuna hil lezake”. Ondo dago fundamentalismo erlijiosoek eragindako gehiegikeriak salatzea (islamikoa nahiz kristaua edo budista), baina kasu bakoitzera hurbiltzen garenean, ñabardura asko aurki genezake, eta ez da salbuespena Charlie Hebdo-rena. Sinplifikatzea da esatea “Mahomaren zintak argitaratze hutsagatik erail dituzte terroristek Charlie Hebdo aldizkariko marrazkilariak” Lola Roldan-ek dioen bezala. Eta, ondoren, “adierazpen askatasuna erabiltzen zutelako hil nahi zituzten ezkerreko librepentsalari horiek”…
Errazkeri intelektuala da pentsatzea zerbait onartzen ez dugunean guztiz kontrako jarreran dagoela egia eta eginbidea, zuri-beltzean, kontsolamendu errazetik haratago, ñabarduretan baitago maiz aldea. Integrismo erlijiosoak sarraski asko justifikatzeko balio izan badu, horrek ez du esan nahi integrismo anti-erlijiosorik ez dagoenik, historian zehar hainbat sarraskiri aitzakia eman diona ere.
Bitartean, ez dezagun funtsezko galdera ahantz: zertan dagozkigu une batean edo bestean modu horretako kalteak eragin lezaketen jarduerek.

P.D. Askoz beranduago entzun ahal izan dut Hedoi Etxartek egindako gogoeta, guztiz pertinentea gaiari buruz: https://www.youtube.com/watch?v=zxM3bDZtDS4