TAIJI TXUAN PANDEMIA HONETAN
2019-20 ikasturtea dakigun bezala amaitu da Tai Chi Chuan Eskolan: martxoko klaseen etenaldiaz, konfinamendua dela medio; maiatzeko itzuleraz, parkean eta kontakturik gabe; eta ikasturte amaierako topaketarekin, udako solstizioan.
Topaketa berezia izan da azken hori, gutako askoren arteko lehen kontaktua hiru hilabete oso berezien ostean; bizi izandakoaren zama bizkarrean. Ederra eta osasuntsua ere izan dela deritzot, eta ondoren laburbildu nahi dudana da topaketa horren azken egunean azaldu nuena, joan ezin izan zutenak ere gogoan, baita datorren ikasturtearen inguruko baldintzen galderak argitze aldera ere.
Azken hilabete hauetako nire hausnarrean Tai Chi Chuan Eskolaren proiektua ere ibili da. Nolabaiteko “balantze orokor” bat egiteko ere baliatu dut, gai horretan nahiz beste zenbaitetan: “zerbait betiko aldatu baldin bada” guztiontzat, nola eragingo dio aldaketa horrek hiru hamarkada baino gehiagotan garatu den egitasmo eta jardun horri? Krisi globalaren baitatik kontu hau hutsal samarra egiten bazaigu ere, ez da horrela niretzat, ezta zuetako batzuentzat ere, eta erantzun beharreko galdera aurrean dugu: ezarritako arauak onartuz, ahalik eta ondoen egokitzen saiatuko beharko genuke edo, haiek zalantzan jarriz, beste alternatibaren bat planteatu? Beste leku batzuetan azaltzen saiatu naizenaren harira, krisi honek ez du, nire irudiko, orain arteko zenbaiten jite iragankorra[1]. Nire ustea da krisi hau muga bat ezartzeko etorri dela, garai-aldaketaz hitz egiteko adina mugarri ekarriko duena. Erabili den “apokalipsi” hitza ez zait desegokia iruditzen sasoia irudikatzeko[2].
“Apokalipsia” denboren bat-bateko amaiera gisa ulertzen da, baina, etimologiari begiratuz, “errebelazioa” ere esan nahi du: ezkutuan edo maskaratuta dagoena; azpian gordetako benetako izaera agerian geratzen da, beraz, sasoi apokaliptikoetan. Zerbait esan al diezaioke horrek Taiji eskolaren egitasmoari?
BELAUNALDI-GERTAKARI BATEN ARRAKASTA ETA PORROTA
Lanbide honetan hiru hamarkada baino gehiago pasa ondoren, ebidentzia batekin egiten dut topo: nire ikasleak nirekin batera zahartuz joan dira. Pertsonak aldatu dira klaseetan nahiz ikastaroetan, baina batez besteko adina –bost-hamar urte gora edo behera– nirearen hurbilekoa izan da beti. Beste jarduera paraleloetan ez bezala (yoga, dantza, borroka-arteak, etab.) apenas ibili da gurean ondorengo belaunaldietako jende gazteagorik. Ez da benetako “belaunaldi-aldaketa” gertatu. Horrek agerian uzten du egitasmo honek “belaunaldi-gertakariaren” marka duela.
Gure belaunaldia Europako azken gerrak eta gerraondokoak bizi izan zituztenen ondorengoena da. Gure gurasoak, burumakur eta hortzak estutuz, gehienetan, biziraupenari eta lanari eman zioten indarrik onenak: familia sostengatu eta ondorengoentzat –guretzat, alegia– etorkizun oparoago bat saiatu. “Aurrerapen-sasoi” luzea bizitzea tokatu zitzaigun, eta are gehiago gure seme-alabei. Gutako zenbait, “trantsizioa” deituriko aldaketa-urteetan (joan den mendeko 70ak eta 80ak), konpromiso handiko borroketan ibilitakoak ere bagara. Nola-hala, ondoren zabaldu ziren aukera berriak aprobetxatzeko parada izan zutenen artean gaude: unibertsitate-ikasketak eta -lanak, funtzionario plaza ugari, zerbitzu publiko txukun samarrak, bidaiak… Jende haren artean zenbaitzuok, ordura arte pentsaezinak ziren esperientzietan murgiltzeko aukera ere izan genuen, baina, zerbaitek elkartu bagintuen, nolabaiteko kontzientzia lauso ala zehatz bat izan zen, sentsibilitate bat: jakin genuen zaintzen ikasi beharrean geundela; zauri sakonak antzematen genituen jasotako ondarearen muinean, eta haiek osatzen ere ahalegin beharra genuen, heldutasunera arribatzen ari zen bizimodu hura gure aurrekoena bezain zamatua gerta ez zedin. Gure gurasoena ez bezala, “belaunaldi terapeutizatu” bat izan zen geurea; bizitzari baldintzak jartzen ikasi zuen belaunaldia: “ez edozein preziotan” aldarrikatu genuen atzera bueltarik gabeko erabakiak hartu behar genituenean lanean, familian, harremanetan…
Oparotasuna eta terapia, bada, eta, horrekin batera, merkatu zabal baten hedapena: gainontzeko eskaintzen artean, nork bere burua zaintzeko eta zaindua izateko moduen zerrenda amaigabea. Azken hamarkadetan etengabe hazi eta eboluzionatu duen zerbitzu terapeutikoen eta esperientzien eskaintza eta eskaera horren baitako fenomenoa bilakatu zen taijia ere. Ekialdeko praktikak, ia beti, Mendebaldeko iragazkia pasa ondoren iritsi zitzaigun olatu horren parte izan ziren: Ipar Amerikako moda eta korronteen azken helmuga ginen arlo horretan, beraz. “Iratzartze-prozesuan” zeuden maisu-maistren eta jarraitzaileen istorioek liluratuta ere, merkataritza-eredu bat gailendu zen. Adibide sinple bat erabiltzearren: gure aitona-amonek, baserritarrak ez zirenean eta esnea behar zutenean, abeltzain ezagunen batengana jotzen zuten. Gerorago etorri ziren janari-dendetako “eguneko esnea” eta “iraupen luzekoa”. Egun, oharkabean ia, edozein supermerkatutako atal oso bat betetzen du likido txuri horrek: osoak, gaingabetu ezberdinak, era guztietako produktuekin aberastuak, barazkietatik sortutako sasi-esneak… Dietetikan eta marketinean aditu bilakatu beharko genuke komeni zaigunarekin asmatzeko.
Taiji-proposamenen artean, gure eskola “une egokian” sortu zen, eta arrakasta handia izan zuen: une gorenean, itxaron-zerrendak behar izan ziren, eta beste lokal batzuetara ere jo genuen. Dozenaka ikasle gogotsuk irakasle izateko irrika erakutsi zuten. Lau prestakuntza-promozio antolatu nituen irakasle izan nahi zutenentzat, eta, horietan ere, itxaron-zerrendak behar izan ziren. Estatu-mailako zenbait eskolaren arteko federazio bat sortzeko ahalegina piztu zen… Arrakasta handia; sekulako porrota.
Porrot horren gakoetako bat, agian, arrakasta komertzialarekiko inoiz galdu ez nuen mesfidantza izan zen, eta, era berean, “itzulpenaren” auziari eman nion garrantzia: “Zeren bila gabiltza eta zer aurkitzen dugu taiji, qi gong eta abarretan?”. “Zer nolako ahal eta muga dute proposamenok?”. “Zein bakarkako eta taldeko dinamika mota sustatu beharko lirateke –eta zein eragotzi– galdera horien argitze aldera?”
Niretzat saihestezina zenak nire lankide profesional edo profesionalizatu nahi zutenen artean ia erabateko kontrako jarrerarekin egin zuen topo: hausturara eramaten zuen talka horrek kasu gehienetan, sakoneko eztabaidak modu zabarrean galaraziz. Eskolan, beti kolaboratu dut aurretik ikasle izandako beste zenbait irakaslerekin. Oinarri batzuk ezartzea helburu zuen irakasle-formakuntzaren ondoren (“Dibulgaziorako instruktorea” zen ematen nuen titulua), ezinezko bilakatu zen talde-lan bat aurrera ateratzea. Beste eskola batzuetako arduradunekin federazio moduko bat sortzen saiatu ginenean, huts egin zuten oinarri komun batzuk formulatzeko saiakerek: “Zer da taijiaz hitzez esan beharrekoa? Planteamendua bera zentzugabea da!” bezalako harridurarekin egin nuen topo.
Beti pentsatu izan dut arlo horretan lan serioa egiten ez bazen, beste moden antzera pasako zela taijiaren baga, oportunisten eta merkatarien eskuetan. Bestalde, nire planteamenduen aurka egiten zutenak legitimatuta sentitu izan dira “txinatar maisuen” adibidearen bitartez: maisu horiek, gehienek, arduratuago ziruditen beren negozioetan, irakaspenaren inguruko transmisioan eta antzeko kontuetan baino[3].
Horrek guztiak ez du eragotzi, halere, joan den mendeko 80ko azken urteetan Tewrengandik jasotako praktika baterako izpiritua eta oinarriak garatu eta ñabartu egin ahal izatea[4].
“LABORATEGI BATEN PREMIAZ”
Izenburu horrekin laburtu nuen nire egitasmoa duela zazpi urteko testu batean[5]. Ordurako, proiektua heldutasunera iritsia zen, eta modu nahiko argian formulatu zitekeen. Lau printzipiotan laburbil dezakegu:
- Taiji txuan ariketa fisikoa da, lehenik eta behin, gorputzetik garatzen den jardun gisa ulertu behar dugu.
- Erabiltzen dugun “gorputz-hizkuntza” borrokarako garatu dena bera da –betiere, esku-hutsez egindakoa, aparteko armarik edo tresnarik gabekoa–. Teknika horien sofistikazioa eta garapena oso handia izan da Txinan eta, familia barruko sekretupean gordea izan badira ere, etengabeak izan dira estiloen arteko gurutzaketak eta eraginak. Funtsean, eta gure mailara ekarriz, giza-emakume gorputzak berezko dituen keinu, erantzun edo eta mugimendu oldarkorren adierazpenen kudeaketa lantzeko aukera zabaltzen zaigu hor, suntsipen eta botere-dinamika primarioengandik ahalik eta urrunduz.
- Kontaktu martziala, beraz, praktikaren muinean kokatzen dugu: ez gara irudimenezko harreman erritualizatu batzuetara mugatzen, jatorri martzialeko hainbat diziplinatan gertatzen den bezala –eta taiji praktikante gehienek horren adibide behinena osatzen dutela badakigu.
- Erakusten edo azpimarratzen diren ikusmoldeen artean –osasunezkoak, martzialak…– gurea “ikuspegi meditatibo” gisa definitzen dugu.
Puntu horiek 2008ko Levantar la mirada liburuan garatuak izan baziren ere, laburki gogoratuko ditut ondoren: “Gorputzetik jarduteak” gure fisikotasunean “haragitzea” esan nahi du. Hori dugu oinarri, abiapuntu. Ariketaren lehen zeregina pertsona egiten gaituen “desharagitze” joera hori konpentsatzea litzateke; berezko dugun sentimenduekiko eta adimenarekiko hipertrofian oreka bat “errekuperatzea”, alegia[6]. Horrek ez du esan nahi “gorputzean datzala gure esentzia” edo “pentsatzeak galbidera garamatzala” bezalako ideiekin bat egiten dugunik. Aitzitik, beti arazotsua den oreka landu nahiko genuke, joera “goren” eta “behekoen” presiopean bizi garenez, bulkada horien arteko ezin eramanen nahasmenduan.
Ahalmen “oldarkorrari” dagokionez (2. eta 3. puntuak), hori da gorputzetik abiatzen diren eta aurrekoa onar lezaketenekiko gure praktikaren berezitasuna. “Agresioa” –erasoa– agredire latinerakotik dator, eta “harremanetan jartzea” esan nahi du. Hala, gure praktikaren muinak gorputz batek beste batzuekin bizi beharraren izaera oldarkorra hartzen du aintzat: bizi-espazioa eta haren inbasioa lantzen ditu, bai eta dimentsio horrek ariketa-kideekin eta kideekiko eragiten dituen gorabeherak ere. Ez zaigu interesatzen kontakturik gabeko “soinketa”, oso interesgarria edo oso sofistikatua izan baldin badaiteke ere; ez zaigu interesatzen, esaterako, taijian jarduten duten gehienek egiten dutena, Txina maoistan “masa-gimnasia” bihurtu eta gero Mendebaldera esportatzen hasi zenetik gehien zabaldu dena. Ukipen fisikoaren dimentsiorik gabe, urtu egiten da taijia, eta bere sustraia eta oinarria galtzeaz gain, apenas du ezer eskaintzerik, estetika exotiko batez gain.
Azkenik, ikuspegi meditatiboak mugatzen eta kokatzen ditu argien gainerakoak. Horrek esan nahi du behin eta berriz abiaburura itzultzen garela: hurkoarekin konpartitzen dugun gorputza gure giza dimentsioekin duen elkarreraginera. Era berean, ikuspuntu honetatik, taijia nahiz beste edozein diziplina ez da, berez, ondaretzat hartu beharrekoa. Are gutxiago, panazeatzat, gure izatezko moldatze ezintasuna “gainditzeko” bidezidorra. Hainbeste adituren jarrera exhibizionistaren aurrean, uste dugu birtuosismoa oztopo bat dela, gehienetan, eta “osasun perfektua”, “betiereko gaztetasuna” edo hilezkortasunaren irrikak indargabetu beharreko eldarnioak direla. “Osasunerako onurak” eta “borroka-alderdiak” bereizteak, bai eta “energia- edo meditazio-praktikak” zatikatzea ere ez du inongo zentzurik gure ikusmoldean. Banaketa horiek guztiak arrazoi komertzialek edo alferkeriak bultzatuak heldu dira guregana, eta arlo hauetan nagusi den nahasmenduaren adierazgarri dira. Taijian, hain zuzen ere, oldarkortasunaren kudeaketak garatzen ditu “alderdi terapeutikoak”, eta hausnarketarako edo meditaziorako ahala hortik abiatzen da.
POLARITATETIK KONTRAKORA
Taiji da polaritatearen printzipio unibertsalak Txinan hartzen duen izena, sinbolo ezagunean adierazia, eta hango arte tradizional guztietan agertu eta landutako printzipioa da. Printzipio horren arabera, yang oro beste zerbaiten yin-a da, eta alderantziz. Pentsamendu analogikoaren printzipioa laburbiltzen da hor, gure ohiko buru-eragiketa gehienen funtzionamenduan nagusi dena; izan ere, metaforen eta metonimien bitartez ulertzen baitugu mundua, modu arruntean. Baina horrek ez du esan nahi eragiketa horrek egoera edo arazo guztietako balio duenik eta, are gutxiago, irizpide moral bihur daitekeenik. Bizitza arrunterako baliagarria denak ez baitu balioko kategorien bereizketan zorrotza izan behar duen azterketa zientifiko edo filosofikorako: kausa eta ondorio posibleen antolamenduan; unibertsoaren izaera, ordena edo kaosa arautzen duten legeen dedukzioan edo bilaketan.
Etikari edo moraltasunari dagokionez, printzipio hori jokabidearen gidari izateak muturreko erlatibismo interesatuenera eraman gaitzake, dena eta edozein portaera justifikatzeko gai. Taijia “kontsumo-produktu” gisa hartuta, normala da “niri balio dit” esplikazioarekin konformatzea. Arazoak ondorengo galderarekin etor litezke: “zertarako balio didan” pentsatzen jartzen garenean. Horregatik saihesten da bigarren galdera inpertinente hori.
Komunikabideetan oso maiz agertzen diren taijiari, qigongari edo meditazioari buruzko publizitate-artikulu edo -erreportajeekin topo egiten dudanean, haiek goraipatzen ari diren “kontrakoa” bilatzen dudala etortzen zait gogora[7]. Baina “kontrakoak” prentsa txarra du kontu hauekiko sentiberen artean; adin batetik aurrerakoei gehiegi gogorarazten dizkigu mugekiko alergikoak bihurtu gintuzten agindu autoritarioak, inposaketa errepresiboak, “moralitate judu-kristaua”… Nerabezaro eternal batean bizi nahiko genuke.
Zer esan nahi dut “kontrakoarekin”, orduan? Kontrakoak al dira eguna eta gaua, tentsioa eta erlaxazioa, maskulinoa eta femeninoa? Inondik ere ez, horiek batasun bateko polaritateak dira, ulertezinak bata bestearen faltan. Kontrakoak esan nahi duena da bi aukeren artean bat baztertu egin behar dugula, bateraezina delako ustez egokia denarekin.
Taijia lanabes gisa hartu beharrean, “berezko ondasun” moduan tratatzea –denontzako eta edozein eratara balioko duena– arestian aipaturiko ikuspuntuaren kontrakoa da, bateraezina proposatzen dudan ikuspegi meditatiboarekin. Eta gauza bera esango nuke meditazioa “gogo-baretasuna” lortzeko bitartekoa dela aldarrikatzen duten aurrean. Iragarkiez gain, ez da hori “beste zerbaiterako” lanabes gisa proposatu eta serioski landu dutenen aburua.
“Denak balio du” printzipioak eta laborategi bateko baldintzak kontrajarritako bi muturren adierazle dira. Hain zuzen ere, aldagai multzo jakin bat isolatzen du laborategi batek, haiekin esparru mugatu batean esperimentatzeko eta ondorioren bat ondorioztatzen saiatzeko. Ez du merezi azpimarratzea gaur egun taiji, qigong edo meditazio eskaintza gehienak lehenago esplikatu ditudan printzipioen kontrako norabidean sustatzen direla.
PRAKTIKAREN POLITIZAZIOA PANDEMIA-EGOERAN
Puntu honetara iritsita, politika –denen ahotan eta guztiz susmopean erabilitako hitza– berreskuratu beharreko ideia iruditzen zait. Baina ez naiz termino horren ohiko erabileraz ari, haien profesionalek erabat higatu duten horren gainean (“politikari” horiek botere-eremu jakin bateko kontu- eta sinbolo-administratzaile edo funtzionario baino ez dira izaten; politikaren eszenatokietan aurpegia jartzeko prest, haien nagusien morroi-neskame ongi ordainduak). Jendartean bizitzeak dakarren berezko politizazio-prozesuaz ari naiz. Beste batzuei zuzendutako edozein proposamen, dela merkataritzakoa, terapeutikoa, hezkuntzakoa edo edozein motatakoa, “apolitiko” bezala agertzen saiatzen denean, bere adierazpen politikoa egiten ari da: statu quo delakoarekin bat eginez, edo botere-sare propioaren mesedetan.
Gutxiengo pribilegiatuaren parte garela onartuta, ezarritako ordena erabat bidegabetzat eta doako sufrimendu- eta heriotza-eragiletzat eta, neurri handi batean, saihesgarritzat jotzen badugu, geure buruari jarri beharko geniokeen lehen baldintza biktimismoaren tentazioari uko egitea izango litzateke. Hori da pandemia honen konspiraziozko interpretazioak baztertzeko dugun arrazoi nagusia. Eta gauza bera esan genezake gainontzeko zoritxarren aurrean hartzen ditugun jarrerei buruz. Kontua ez da, maila horretan, egitatearen “objektibotasuna”; “izuaren birusa” bultzatzen ezkutuko interesak daudela konstatatzea, gerra horretatik edo beste hainbatetatik indartuta ateratzeko, eta abar. Informazioak eta iritziak alderatzen saiatu arren, eta gure obedientzia edo matxinada-dosi partikularra erabakiz, lehenik eta behin, izaki zikiratu eta indargabe bihurtzen gaituen biktimaren leku horri egiten diogu uko. Giza-emakume duintasunaren izenean, alegia, pertsona ororen nukleo erreduktezina aldarrikatuz, historian zehar eta egoera makurrenetan ere hainbat jendek eutsi izan dutena gogoan.
Politizazioaz ari naizenean, oraintxe bertan jotzen ari garen muga baten kontzientzia aktiboaz ari naiz[8]. Ez naiz ari jarrera ideologikoez, existentzialez baizik: batek ez du aukeratzen bere familia, klasea, non edo zein herri ala hizkuntzatan jaiotzen den… baina bizitzak behin eta berriz hautatzera bultzatzen gaitu. Politizazio horretaz ari naiz. Eta egia bada gaur egun egoera apokaliptikoa bizi dugula, politizazio hori saihestezina bihurtzen da. Nola ulertzen dut hori gure esparru murritzean?
Muga batekin talka egiten ari garela esan dut. Gure proposamena eremu babestu bat sortzea da, espazioarekin eta haren energiarekin esperimentatzeko, esperimentazio horretan ingurune fisiko jakin batean parte hartzea onartzen duten adiskideen gorputzekin eta egoera zehatzekin jokatzen da. Covid-19aren pandemiaren kudeaketak eragindako arazo kezkagarrienetako bat gorputzen arteko distantziari eta kontaktu fisikoari dago lotuta. “Normala” zena erabat gatazkatsu edo arbuiagarri bihurtu da; orain artean barneratutako kodeak erraietatik jartzen dira zalantzan… Eta ezarritako arau berria bidezkotzat edo onargarritzat jotzen ez duen edonor Gaitzaren konplizetzat hartua izango da; besteen axolagabe, gaixotasunak edo besteren heriotzak eragingo duen gaitzaren hedatzearen arduradun. Normaltasun-arau berriak maskararainoko distantzia fisikoa ezartzen du, eta edozein kontaktu fisiko debekatzen du. Ez da bateragarria aipatzen ari naizen proiektuarekin[9].
Adibide bat jarriko dut, funts eskasekoa agian: emakume afganistandar batek burka kentzea erabakiko balu, egunotan edo nire ama, gazte garaian, bainujantzi bat lortu eta harekin jantzita itsasoan bainu bat hartzera ausartuko balitz, arrisku handiko keinu politikoa egingo luke. Orain eta hemen, berriz, “distantzia sozialari” buruzko arauari kasurik ez egitea arriskutsua da, eta izango da, eta inork ez luke arrisku hori arinkeriaz hartu behar, haren ondorioen jakitun izan gabe. Egitekotan, berea keinu guztiz politikoa dela jakin behar du.
Entzuna dut egunotan jendea bere jiu-jitsu, kenpo, wing tsun edo aikido eskoletara itzultzen ari dela leku askotan, bakarka eta kontaktu fisikorik gabe. Urik gabe igeri egitea bezalakoa da, zaldikorik gabe zaldiketan aritzea, ordenagailuko pantaila batekin maitasuna egitea… Ez gara ari aro digitalaren garaipenaren erabatekoaz, non alegiazkoak haragizkoa den oro ordezkatuko duen, azken horren morrontza guztiak behingoz gaindituz? Arrisku guztien amaieraz ari zaigu sirena-kantu hori, hilezkorra bihurtzeko eldarnioak jota ari den subjektu batez.
Arau honekiko erabateko objekzioa da nirea, eta ekar dezakeen ondorioekin onartuko dut.
[1] ARGIA astekarian argitaratu dizkidate gehienak.
[2] Luca Paltrinieriri irakurri nion lehenik, italieratik gaztelaniara itzuli genuen joan den martxoan argitaraturiko artikulu interesgarrienetako batean. Horren osagarri gisa azaldu zen gero “Urruntze Sozialari” buruzkoa.
[3] Hitz gutxitan ari naiz laburbiltzen prozesu konplexuak, elkarbanaturiko gogoeta eta eskarmentu askoren ondoren argituz joan direnak. 2018ko Maisu batek ez du biografiarik (eta Taichi en el parque temático. Tras una conversación imposible con Yuan Limin) artikuluek ilustratzen dute bilakaera honen azken adibidea.
[4] 1988ko Tew Bunnag-en The art of T’ai Chi Ch’uan, Meditation in Movement, liburuan laburbiltzen dira oinarriok.
[6] Konfinamendurako prestatu nituen tutorialetako aurkezpenezko “irizpideak” esplikatzerakoan, horri buruz ari naiz.
[7] Neurociencia para el bienestar (en casa) konfinamenduan aurkitu dudan azkena. Inoiz komentatu izan ditut kontu hauek.
[8] Hasieran aipaturiko Paltrinieriren Distanciamiento social artikulua gai honen inguruan dihardu.