Juan Gorostidik kontatzen duenari, hain esperientzia partikularra izanik ere, bere alabari modu intimoan kontatua baita hein handi batean, narrazio unibertsal baten traza hartu diot. Nire neure historia oso antzekoa da behintzat, eta beste askorena ere halaxe.

Hamabi urte nituen. Zoriontsu-edo nenbilen seminario batean ikasten Jainkoarenak eta Ama Birjinarenak. Zorabio mistikoren bat edo beste ere gertatua zitzaidan arratsaldeko meditazio goxo haietan, sexualitatearen ernamuinaren errepresio sublimatuarekin nahasian. Hor munduan bazebilen zerbait argitsua: garapen teknologikoa, ilargira iristea, kantagintza berria… eta zerbait iluna: gerra hotza, Kubako iraultza, errepresioari beldurra, gerra zibilaren zauria, euskaraz mintzatzeagatik lotsagarri geratzea, Franco eta arriba España…

Apaiztegitik etxera itzulia nintzen batean, aita lanetik etorri zen bere kamioiarekin, zuri-zuri. Mahaira eserita, hauxe besterik ez zuen esan:

-Hasi gara berriro.

Donostiatik bueltan Adunako zubia hartu baino lehentxeago auto-ilaran itxaron behar izan zuen, ETAk lehen guardia zibila hil berria baitzuen hantxe.

-Hasi gara berriro.

Esaldi horrek nire buruan galdera bat piztu zuen: “Zertan hasi gara?”

Ikasten jarraitu nuen. Hamalau urterekin, lehen greba egin genuen ikaskide bati egindako injustizia baten kontra. Ordurako kanta misteriotsuak kantatzen hasiak ginen, eta politikako irakasleari eta gimnasiako sekreta omen zenari herra genion. Hasiak ginen “gorrotoa” sentitzen zerbaiten kontra.

Gogoan dut ikaskide bat, ni baino zaharragoa, modu bitxian portatzen hasi zela. Misterioa zeraman begietan; txutxumutxuka mintzatzen zen lagun jakin batzuekin, eta beste batzuekin, berriz, beti bezala, natural. Eta, halako batean, nirekin ere txutxumutxuka mintzatu zen. Jakin nuen “organizatua” zegoela, arriskuan bizi zela, eta arrisku handian bizi zen jendearekin harremana zuela. Oporrak etorri ziren, eta hartan geratu zen guztia. Hurrengo urtean, hamabost urte nituelarik, “organizatzera” gonbidatu ninduen lagun hark. Jakin-minez beterik, han joan nintzen bilera klandestino batera, pentsatuz ETAn sartzera gonbidatuko nindutela eta gerrilla arriskutsu batean agian bizia galduko nuela.

Izugarrizko ezustea jaso nuen: hogeita hamabost bat urteko gizon kankailu batek zuzendu zuen umemokoon bilera. Fraidea omen zen, langileen aldeko fraidea, habituak utzi eta gizarte borrokan konprometitua.  Esan zigun aurreneko gauza: iraultza egin behar zela, bai, baina umorea galdu gabe, ikasketak utzi gabe. Borroka armatua ahazteko, gazteegiak ginela eta formatu egin behar genuela eta ahalik eta ondoen pasa. Kaleko borroketan parte hartzera gonbidatu gintuen; eta, poliziak harrapatuz gero, esateko Herri Gaztedikoak ginela, Elizaren babesa genuela eta injustiziaren kontra protestatzen genuela. Gure formazio teorikoan pedagogiako liburuak izan ziren lehenbizi: Barbianako maisua, Paulo Freire…; gero etorri ziren marxismoaren oinarriak, oso modu praktikoan ulertuak (Amoros filosofoak Peñaflorida institutuan erakusten zigun tesi-antitesi-sintesi ideia abstraktuaren materializazio askoz ere ulergarriagoak ziren gureak, sinplistak baina eraginkorrak)

Tentuz ibiltzen erakutsi zigun fraideak. Norbait komisariara eramaten zutenean, batzuetan ateratzea lortzen zuen gizon kankailu hark; beste batzuetan, epelak hartuta itzultzen ziren atxilotuak, baina espetxera joatetik libratzen ziren behintzat.

Nire lagun batzuk ETAn sartu ziren. Beste batzuk langile-mugimenduan, ORTn, PTn, eta abar. Nire lana, 16-17 urterekin, bailaran gazte-taldeak sortu eta formatzea zen, eta institutuan, eta gero unibertsitatean, talde antikapitalistak eratzea eta bilera formatiboak egitea, dibertsioa, gitarra eta kantua eta poesia soziala eta halakoak ahaztu gabe. Gerora, talde haietako batzuek OIC erakundea sortzen parte hartuko zuten.

Zoramen kolektibo baten antzekoa gertatu zen. Minoria kontzientziatu batek oihartzun orokorrak jaso zituen herriaren aldetik. Errenteria osoa maneiatzen zuen minoria horrek, Tolosa bailaran, ORTk (batez ere ORTk) hatz bat jasoz gero, fabrika ia guztiak gelditzen ziren, dendak itxi eta kaleak sutan jarri. Eta askojakin batzuek, materialismo historikoaren argitan, ondorioztatu zuten, iraultza sudurraren puntan genuela, prest egoteko herri-altxamendurako. Eta adibide praktikoa Gazteizko langileen hilketei emandako erantzuna eta Bilboko ezkerraldean sortutako mugimendua eta beste hainbat mobilizazio izan ziren. Herri Gazteditik pasatutako buruzagi antikapitalistak tartean zebiltzan, buru-buruan.

Eta etorri ziren hauteskundeak, bete genituen Anoeta eta Mendizorrotza. Eta han bildu zen jendearen laurdenak ere ez zuen eman boto antikapitalistarik gero. Niri orduantxe egin zidan bihotzak krak, hogeita bat urterekin, lilura batetik esnatu izan banintz bezala. Eszeptizismoan abaildu nintzen. Nire kide batzuek bezala drogetara jo beharrean, ingurukoen eraginak lagunduta ikasteari ekin nion, bazterrean utzitako interes literarioak eta artistikoak berreskuratu nituen, eta oka egin nuen, oka asko, zenbait poetaren hitzak neureekin tartekatuz.

Urdaila husturik, beste argi bat piztu zitzaidan: Europatik uholdeka sartzen ari zen ekologismoak eta espiritualismoak beste lilura bat eskaini zidan, poesiarekin eta literaturarekin batera. Baina hori beste historia bat da. Lemoizeko borroka hasi zenean, ni jada beste jarrera batean nengoen, eta ordutik aurrera izugarri kostatu zait barnean sentitu dudan bakezaletasuna eta injustiziaren kontrako borroka uztartzea, borrokan parte hartzen den unetik zerbaitek krak egiten baitu barruan, eta parte hartzen ez denean, berriz, zerbait egin beharraren ardurak erretzen baitu barrua. Kontraesan hori ez dut konpondu neure denboran. Kietismoa praktikatu dut sarri, gizarte barruko anakoreta bat bihurtuta, baina horrek ere, niri behintzat, ez dit barruko ezinegona baretu.

Juanek zorroztasun handiz aztertzen du bere liburuan zoramen kolektibo hura, pentsalarien ekarriak eta barne-bizipenak uztartuz. Azken batean, kristau misiolarien edo apostolatuaren eskema bat aplikatu zen hartan; klase-kontzientzia hartzea eta ekitea, eta gurutzeari heldu eta Jesusen atzetik abiatzea oso pareko ziren. Egitura psikologikoak ez dira egun batetik bestera aldatzen.

Hala ere, gizarte torturatu batek arnasa hartzeko bide bat topatu zuen hartan guztian, eta ez da gutxi. Dena dela, arnasbiderik eraginkorrena dirua irabaztea eta ahalik eta bizimodu materialik erosoena lortzea zen orduan ere; kontsumismoaren eskutik gauzatu zen oinarrian egitura psikologiko nagusia. Kapitalismoak gizakiaren pultsio berekoi lehiakorrean du erro ahaltsua. Eta hori bai izan dela eraginkorra.

Kalean da liburua eta, irakurleengana iristen den heinean, hainbat post ipiniko ditut sustatzen dituen kontuen gainean. Hona, lau puntutan, aurkezpenaren eta hura jasoz argitaraturiko iruzkinen gaineko nire komentarioak

BAT

Juan Kruz Igerabidek eman zion sarrera aurkezpenari Zoramen Transitorioa testu ederrarekin.

BI

Ondoren, Zazpigarren Heriotzan zehar aipaturiko hainbat aipuen hautaketa egin eta segidan irakurri nituen. Hona hautaketa:

1. “–Ohean nengoen –esan zuen–. Amak hil nendila eskatzen zidan, dena prest zegoela eta mugitzeko mesedez. Ama oheburuan kokatua. Eskolarako deitzen zionean bezala, leunki hasieran, “tira, gosaria prest daukazu”, baina gero eta ozenago, eta haserre bizian azkenerako, tapakiak kentzen zizkion arte. –Amatxorekin egiten duzu amets, beraz. Baina ez zen ironiaz konturatu, edo ez zuen konturatu nahi izan. Baietz erantzun zion, zehaztasun gehiago eskatzen zuela uste izan balu bezala. Ama oheburuan zegoela, eskuak gerrian, behin eta berriz zentzurik gabeko agindu hura errepikatuz. “Dena prest dago” esaten zion, “zerraldoa erosia, apaiza deitua, eskela jarria, eta orain hil egin behar duzu derrigorrez”. Leihotik itzuli zen kasu egiten ote zion egiaztatzeko. Konturatzen al zen? Berak gazteegia zela eta ez zuela hil nahi erantzuten zionean, amak berekoitzat tratatzen zuela, bere buruaz besterik ez arduratzea aurpegiratzen ziola zitalki. “Ziztrin ez bestelakoa” esan ohi zuen. “Ziztrin ez bestelakoa”, ze inporta zaizu zuri nire nahigabea, ahaztu al zaizu zaren guztia niri, nire sufrimenduari zor diozula?”. Eta zapi zuria eskuartean bihurritu ondoren, jertse beltzaren manga barnean gordetzeko keinu hura”.

2. “Beteta gaude benetako esanahia inork erakutsi ez dizkigun hitzez, oinazea da horietako bat. Beste bat, heriotza. Ez dakigu zertaz ari diren, baina erabili egiten ditugu, misterio bat da hori. […] Normaltasunaren serieko ekipamenduarekin batera dator, utziezin, gure katolikotasuna –sinesleak gara, katolikoak–. Benetan, horixe da anomalia, gure sinpletasunaren teorema gezurtatzeko erabiltzen dugun erokeria, baina guztiz normala, arauzkoa egiten zaigu guri. Norberak sinetsi egiten du, beste aukerarik existituko ez balitz bezala. Ez da hutsalkeria: gogo-minez sinesten dugu, gosez; ez fede lasai batez, kontrolatu ezinezko pasio batez baizik, eutsi ezin den premia fisiko batez bezala, urgentziaz. Eromen moduren baten hazia da –ortzi-mugan ageri den ekaitz baten kondentsazioa–. Baina gurasoak ez dira gai datorren ekaitza antzemateko; sumatzen duten gauza bakarra familiaren asmoekiko onespen isil baten mezu faltsua da: itsasoan barneratzen uzten gaituzte, beraz. Euren kakatan ahaztuak dauden zaharren izarak aldatzen denbora librea pasatzen duten gazteak gara –ez gara konturatzen hori benetan denaz, eromen forma bat–. Edo txirotasunarekiko dugun gustua, arropa miserableekiko harrotasuna. Eta errezoak, errezatzea. Kulpa sentimendua, hori beti. Inadaptatu batzuk gara, baina inork ez du horretaz jabetu nahi. Ebanjelioko Jainkoan sinesten dugu”.

3. “Justiziaren suharra beregan zeraman belaunaldi politiko baten kide izan naiz. Justiziaz hainbesteraino maitemindua, armak ere hartu baitzituen hura eskuratzeko. Borborrean zegoen, XX. mendean, zapaltzaileen eta zapalduen ordura arteko oreka aldatu beharra iraultzaren bitartez. Bizipenen zirrarek sortzen dute nortasun iraultzaile baten legamia. Haien pilaketak, oldea bilakatuz. Iraultzailea ez da erreboltaria, barrua hustu behar duena; aldiz, justizia lortzeko berdinen arteko elkartasun estu bati lotzen zaio, Euridizez maiteminduta, eta bera askatu ahal izateko, aginte esleituaren kontrako talka frontala onartu genuen. Ez genuen aita pontekorik izan, nagusien laguntzarik; bakarrik abiatu ginen, baina modu masiboan, Euridizeren bila. Gure Euridizek, mitoaren gure aldaerak, argia ere ezagutu zuen indarrez lorturiko zenbait garaipenetan, baina bahituta bukatzen zuen argi horrek, beti. Zer hobe lezake belaunaldi batek bere Euridize askatzera abiatzea baino? Nire belaunaldian hori egin ez zutenek desertatu egin zuten. Gainerakoak, botere esleitu indartsuarekin bat egin, eta egungo buruzagiak ditugu… Gure oldarra kutsakorra zen eta kaleak bereganatu zituen. Intentsitate apaleko gerra zibil bat izan zen 70eko hamarkadako zenbait urtetan, milaka atxiloketez torturatuez josia. Gutako zenbait, ekintza zuzen eta klandestinoetan espezializatu zen: ekintza bortitzak, asaldagarriak, baina ondorio eskasekoak. Orfeoren alde horrek Euridize bere atzetik zetorrela uste zuen, baina haren bila jiratu zenean, bere isolamenduaren iluntasunean, hura ez zegoen han, desagertua zen. Errukarria bere Euridizez maitemindu ez, eta haren bila infernura ere jaisteko gai ez den belaunaldi berri bakoitza”.

4. “Zer da mendea?”, galdetzen du XX. mendeak. “Azken Borroka”, horra erantzuna.

5. “Konturatu al zarete XX. mende honetan gauza bakoitza benetakoagoa bihurtu dela? Soldadua, hiltzaile profesionala bihurtu da; politika, krimena da; kapitala, errausketa-labez hornituriko giza sarraskien egilea; legea, joko zikinaren araua; askatasun unibertsala, herrientzako kartzela; antisemitismoa, Auschwitz; sentimendu nazionala, genozidioa. Zalantza izpirik gabe, egiaren aroa da gure hau. Hala eta guztiz ere, gezurretan jarraitzen dugu, ohituraren poderioz, nabarmen geratzeko baino ez bada ere; maitasuna! entzun eta denok dakite hilketaren unea heldu dela; legea! eta lapurretaren orena heldu dela… Ez genuke ahaztu behar Auschwitz ez zela desegin Auschwitz zelako, gerrari iraulketa bat gertatu zitzaiolako baizik; eta Auschwitzetik gaur arte ez dela ezer gertatu Auschwitzen gezurtapen bezala bizi ahal izan dugunik”.

6. “Hitzak bizitzak baino urrunago doaz. Ibaiak gurutzatzen diren hiriko azkorrietan harilkatzen ditudan eleek askatzen eta aldi berean adiskide minen sinesteen harkaitzetan hausten naute. Izenik zaharrenak, zakarrenak, ahoska ezinenak darabilzkit. Hondoa uki dut. Gabetasunarena. Biluztasunarena. Mintzo naizenean ez naiz ezer hiztegi ahantzi eta burlatu hori baino. Hargatik, alde edo aurka, adiztegia, aburua zizelkatzera bulkatu eta partitzea zilegitzen didaten treneko billeteak da. Eta orduan nik dut ene bidaiaren ibilaldia hautatzen”.

7. Dena idatzi bezala suertatzen bada, zazpi gizonengatik hilko zara. Bat, sehaskan kulunkatua eta bularretik hazia, beste bat, titi tente eta gazteei atxikitzen zaiona, beste bat, plater hutsak harrika botatzen dituena, beste bat, pobreei irabazten laguntzen diena, beste bat, lanean lehertzen dena, beste bat, ilargiari begiratzearekin laketzen dena. Mundu osoa izanen da zure hilarria: zuk zeuk behar duzu izan zazpigarrena.

Testuen egileak: 1. Ramon SAIZARBITORIA, 2. Alessandro BARICCO, 3. Erri DE LUCA, 3. Alain BADIOU, 4. Imre KERTÉSZ, 5. Itxaro BORDA, 5. Attila JÓZSEF.

HIRU

Liburua hitz larriz beteta dago. Hona horietako batzuk, alfabetikoki ordenatuak: Autonomia, Beste Politika, Biktimak, Bortizkeria, Damua, Energia Atomikoa, Erreala, Erreparazioa, Errepresioa, ETA, Fetitxeak, Hiraren bankuak, Iraultza, Kaltea, Konbertsioa, Legea, Lemoiz, Nazioa, Posesioa, Sadomasokismoa, Sekularizioa, Suplantazioa, Tortura, Usurpazioa… Horien artean bi aukeratuko ditut: Dolua eta Erbestea.

Dolu baterako arrastoak. Gure belaunaldian mundua aldatzearekin amets egin genuenok eta konpromiso handiak hartu genuenok, derrotatuak izan ginen. Ez ETA, Ezker Abertzalearen estrategia politiko-militarra, ezkerra orokorki. Ez bakarrik gurean, Mendebalde osoan baizik. UKAZIOA da defentsa mekanismorik larriena… eta horretan gabiltza.

Barne erbestea.  Eginkizun sozio politikoetan engaiatu gienen hamarretik zortzi edo bederatzi, gure ahaleginean alde batera erauziak eta jokalekurik gabe (ez bada arlo pribatuan, laboralean etab.) “politikatik” baztertuak izan gara, lehen edo beranduago. Mota guztietako usurpatzaileak izan dira ahalegin eraldatzailearen historia kontatu dutenak eta “errelatoen arteko borrokan” beraiek dira ongien kokatuak. Nire gogoeta barne erbeste horretatik egina da. Zuetako norbaiti diskurtso nagusietatik kanpo geratzen diren hainbat gogoeta baliagarri suertatzen bazaizue ere, liburuak bere helburua betea izango du.

LAU

Hiru egunkarik eman dute aurkezpenaren berri: Berriak, Noticias de Gipuzkoak eta Diario Vascok. Modu honetan abiatu zuen Berriako Ander Perezek bere kronika: http://www.berria.eus/paperekoa/1856/023/001/2016-07-01/zoramen_kolektiboaren_osteko_dolua.htm. “Errukirik gabe mintzo da Juan Gorostidiren ahotsa (Altza-Pasaia, Gipuzkoa, 1956), Donostiako Liburutegi Nagusiko sotoaren pareten artean, sendo: «Gure belaunaldian mundua aldatzearekin amets egin genuenok eta konpromiso handiak hartu genituenok derrotatuak izan ginen». Gupida oro gordeta dihardu, porrota ongi mastekatu eta hartaz gogoetan ibili denaren hitz jarioaz […] Ez ditu alferrik eman bost urte gaiari buruz gogoetan, gazte borrokalari garaien memoriari tiraka, egungoa ulertzeko. «bortxaz» paratu du bere burua paper zuriaren aurrean, gutunari segida eman eta liburua osatzeko, bere buruari sinetsaraziz: «Ez zara jasoko lan hau bukatu arte»”. Bi ideia daude hor azpimarratuak –bitan aipatuak–: erruki- edo gupida-gabezia da bat, eta derrota edo porrota, bestea. Ondoren, Doluaren premia azpimarratzen du bere kronikan: “Hamaika iturri, erreferentzia eta aipu baliatu ditu Gorostidik saiakera ontzeko. «Hitz larri eta potoloz beteta» dago liburua, baina bi ageri dira besteen gainetik, autoreak azaldu duenez. Barne erbestea da horietako bat, Gorostidik bere larruan bizia, atzo adierazi zuenez. Bestea, dolua. Izan ere, garai bateko belaunaldi konprometituaren porrota onartu gabea dela uste du idazleak, eta, ondorioz, haren dolurik ez dela egin uste du. «Frakaso baten, heriotza baten, trauma baten ondoren, ukazioa izaten da defentsa mekanismorik larriena, lehen gertatzen dena, baina larriena: ‘Hau ez zait niri gertatu, ez da posible’. Eta horretan gabiltza». Ukazioaren ostean, «depresioa» dator, Gorostidiren ustez. «Zuloa». Eta, dioenez, hor sortzen dira «eldarnioak»”. Zuzen jaso zuen ideia hau nire komentarioetatik Perezek.

Nire adina bera duen Felix Ibargutxik idatzi zuen Diario Vascon http://www.diariovasco.com/culturas/201607/02/mundua-aldatzearekin-amets-egin-20160702091232.html Edizio digitaleko titularra egokia da: «Mundua aldatzearekin amets egin genuenok derrotatuak izan ginen», ez ordea paperean agertu zena: «Gure belaunaldiaren marka horixe izan da: ‘delirante’ batzuk izan garela». Esaldia, trakets josia izateaz gain, guztiz ezegokia da. Nahiz eta artikuluan zertxobait argitu ‘delirante’ adiera («Lehen esan dizudana: eldarnioan, delirioan sartu ginen, baina ez dut modu peioratiboan esaten; eldarnioa bizirauteko modu bat da. Gure belaunaldiaren marka horixe izan da: ‘delirante’ batzuk izan garela. Kakotxekin ipini behar da hitz hori, gauza delikatua da eta; batzuk minduta sentituko dira»), zer pentsa ematen du kazetariak hitz hau titularrerako aukeratu izanak. Baina ez da hori konturik larriena, baizik eta titularraren azpian ni aurkezteko osaturiko esaldia (paperean, betiere ez, zorionez, edizio digitalean): «[Juan Gorostidi Gaztetan, Errenteriako giro iraultzailean erreferentzia nagusia izan zen». Nondik atera du Ibargutxik baieztapen hori? Ez nik esandakotik. Baina ematen du zer pentsa honek Perezek (“gupidarik gabe, errukirik gabe”) hartutako ildotik: sendo eta gogor hitz egiteak “errukirik gabe” aritzea kontsideratzen da eta –areago Ibargutxik–: horrela ari dena “jefea” baino ezin izan… Errenteriako mugimenduan, aldiz ez zegoen jeferik, ezta ere “erreferentzia nagusirik” ere).

Hirugarren kronika Marta Esnaolak firmatzen du, aurrekoak ez bezala, gaztea eta emakumea bera, (http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2016/07/01/ocio-y-cultura/krak-asko-sortu-ditzakeen-gogoeta-lana), eta ezin egokiro azpimarratu du nori zuzentzen diodan gogoeta: «Bestalde, gazteentzat liburua dela ere azpimarratu zuen Gorostidik, nahiz eta publiko zaila iruditzen zaion, aspaldiko kontuak kontatzen baititu. Hala ere, 20 urte inguruko jendeari zuzentzeak bere arrazoia du: “Gazteek beti eskatzen dizkiete esplikazioak zaharragoei, eta nire alabari eskainitako liburua bada ere, belaunaldi guztiarentzat da”, nabarmendu zuen. “Zer dela eta? Non sartu zineten, zertan ibili zineten, ondorio hauetara iristeko?” bezalako galderen erantzuna jakin nahi dute, eta Gorostidiren ustetan, eginkizun saihestezina da adineko batentzat. “Gazte batek sendotasuna behar du, bere bidea errazago egingo du mapa sendo bat badu”. Bere ustetan, energia, sasoia eta grina dituzte gazteek, baina eskarmentua eta orientazioa baliagarriak izan daitezke eurentzat».