Denok diozue ni, Nelson Mandela, heroi bat izan naizela, iraultzaile bat, santu bat agian, zuen txikitako amets ederrak edo amets gaiztoak pizten zituen haietako baten antzekoa… Baina ez da halakorik, aspaldian hil bainintzen ni.

Kontatuko dizuet gertatutakoa.

Mila bederatziehun eta hirurogeita lauan izan zen. Etsaiek harrapatu ninduten, kolpatu, torturatu eta hiltzera kondenatua izan nintzen. Baina ez urkamendian, soka batetik zintzilik anaia asko bezala, propio ni bezalakoentzat sortutako infernuan hiltzera baizik. Kare meategiko harriak txikitu behar nituen egunean hamaika orduz, egun bakoitzeko indarrak akitu bitartean. Harriari ematen nion kolpe bakoitzean neure burua kolpatzera kondenatua izan nintzen berrogei eta sei urterekin.

Hamabi urteko infernua izan zen hura zulo erre hartaraino mila bederatziehun eta hirurogeita hamaseian suzko haize batek Mandelaren azken arrastoa deuseztatu zuen arte. Eskola-ume eta gazte matxinatuen deiadarraz sortua zen haize bortitz hura, eta Soweton pizturiko sumendian zuen iturburua. Eskola-umeek eta gazteek eragina, gure seme-alabek, kalean dantzan, ihesean tirokatuak, hilak zirenek piztutakoa.

Hector Pieterson eraila, 1976

Urtebete geroago Stephen Biko gaztea, Sowetoko borroka haiek antolatzeko sortutako nire semea, torturapean hil zutenean gertatu zen nire azken suntsipena, bigarren heriotza, enegarrena, erabatekoa… eta baita mirakulua ere: zuek ulertzeko moduren batean esateko,

Stephan Biko, 1976

hilda eta infernura kondenatua zegoen hura, berpiztu egin zen, nire arbasoen hizkuntzan murmurio bat desertu errean ur txorroka bihotzak zeriona: Yihla moja! , yihla moja! Betor izpiritua!, entzuten nuen gelditzen zen guztia argiztatzen. Eta ez zen izpiritu hura Nelson Mandelarena; Hector Petersonenena, Soweton hil zuten hamabi urteko mutiko harena baizik,

eta Stephen Bikorena , nire baitan biztu zirenak.

Ezaguna duzue ondorengo istorioa, gaur arte hogeita hemezortzi urtez jarraitu duena: berpiztutako gizon hark jarraitu behar izan zuen zenbait urtez kare harriari mailukadaka, baina mailukada bakoitza, orduan, ez zen dagoeneko existitzen ez zen Mandelaren buruaren aurkakoa, esperantza irrazional bat bizteko balio zuena baizik. Eta askatasuna, eta amodioa…

Esango didazue guztiau ipuin bat dela, eta ni kartzelatik irten ondoren, hildakoak –umeak eta gazteak–, poliziak tirokatuak jarraitu egin dutela. Egia da; heriotza horietako bakoitzak nire arima berria kolpatu du oraino, eta dagoeneko ez dut mailurik, ez kare-harririk kolpe horiek itzularazteko.

Horrek eragin dit azken heriotza hau, izpiritu erratuen mundura berpizturiko arima gazte hura betikoz itzuli duena.

Baina esan beharra nizuen hogeita batgarren mendeko bigarren hamarkadan hil den agure hau ez dela, ez, Nelson Mandela; ezta Hector Peterson edo Stephen Biko ere, mailukadaka kare-harria txikitzen hiltzera kondenatua, kalean tirokatua eta komisarian torturaz eraildako haien errautsetatik –zuen saindua, iraultzailea edo bakearen heroia deitzen duzuen hori– biztutako izpiritu baten aztarna baizik, hiltzeko prest dagoen edozeinengan betiko iraun lezakeen arnasa bizigarriaren oihartzun etengabea.

74 urte beteak zenituen orain ez asko amaiera heldu zitzaizunean, bizitza txundigarri batek akituta. Makulu batez mugitzen zinen tirri-tarra, itsutzen hasia eta tratamendu gaiztoko minbizia antzeman berria. Argi zeneukan gutxi gelditzen zitzaizula, baina ezin asmatu norberaren amaiera. Testamentua eginda (El día que yo me vaya), eta gogo txarrez zinen agonia luzeetarako –ospitaleak, tratamendu luze eta mingarriak, ingurukoen balakuak…

Bizitza oso bat, dagoeneko, kontu kantari, erregeen modura bapo pasatakoa gibelean, 17 urterekin botila batzuk lapurtzeagatik eman zizuten kartzela utzi eta eskale hark “printze” deitu zizunetik, alajaina!. Kaleko ezezagun hark eman zizun sermoi zahar baten berri: “Zorionekoak bihotzez behartsu direnak, haiena baita Zeruko Erreinua. Zorionekoak negarrez daudenak, haiek izanen baitira kontsolatuak. Zorionekoak bihotz gozokoak, haiek jabetuko baitira lurraz. Zorionekoak justiziaren gose-egarri direnak, haiek izango baitira asebeteak. Zorionekoak errukitsu direnak, haien esku egonen baita errukia. Zorionekoak bihotz-garbiak, haiek baitute ikusiko Jainkoa. Zorionekoak bakezaleak, Jainkoaren seme-alabak izanen baitira deituak. Zorionekoak justiziarengatik pertsekutatuak, berea baita Zeruko Erreinua”. Mendeetan zehar asko eta askok harrituta entzundako hitzak… Baina oraingoa bestelako gaia zen: hiltzen asmatzearena, alegia.

Ezin esan zeu izan zinela bere bizitzaren “diseinatzailea”. Jaiotzeko egun bat baino falta ez zitzaizunean, aitak etxetik alde egin eta zazpi seme-alabekin utzi zuen ama. Etxe hura aitaren familiakoa omen zenez, kanporatuak izan zinetan ondoren, eta bederatzi urtez ibili zineten alderrai, Buenos Aireserako bidean, hotzak eta goseak nonahi. Bederatzi haietatik, hiru hil ziren gurutze-bide hartan, eta zuk ez zenuen hitzik esaten asmatu edo nahi izan 6 urte bete bitartean. Bederatzirekin Juan Domingo Perón presidentearen aurrean paratu eta lana eskatu omen zenion, baina ez zen lanik zu bezalako batentzat. 14rekin, kartzelan, apez batek erakutsi zizun irakurtzen eta izkiriatzen, eta liburuak egin zenituen maitale horrez geroztik. Apez hura izan zen handik ihes egiten lagundu zizuna.

Ikasia zenuen ordurako gitarrari soinuak ateratzen eta milongak kantatzen. Asmatu egiten zenituen eta ahaztu berehala, norbaitek No soy de aquí, magnetofoi txar batean grabatu zuen arte. Kantu hura mundu mailako arrakasta bihurtu zen, garaiko kantari ospetsuenen ahotan… Ikasia zenuen ordurako eskerrak emateko modu berezi hura; ura nora, zeu hara, eta aberatsa eta ezaguna bilakatzearen istripuak ez zintudan zapaldu ere.

Hobe gauzei bere izenez deitzen jarraitzea, handi-mandien harropuzkerien mende geratu beharrez, garraztasunik gabe zeure maneretan (Señora de Juan Fernandez, Pobrecito mi patrón, El diablo es un señor…).

40 urte zenituenean, 18ko neska bat ikusi zenuen afaltzen ari zinen jatetxean, ondoko mahai batean bere gurasoekin, eta “zure emaztea” zela jakin omen. Haiengana hurbildu eta hala adierazi zenien… eta eskutik hartuta atera zineten jatetxe hartatik –ez ote da garai hartakoa Estas manos–. Munduan zehar pasa zenituzten ondorengo lau urteak, zuen alaba jaio zen, eta haurrak urtebete zuelarik, bere amarekin hegazkinez zihoazelarik, jausi egin zen hegazkina. Inor ez zen handik bizirik irten, eta ahal izan zenuen aurrera ere Este es un nuevo día kantatu.

Imanol Uribek, zine zuzendaria, zure bizitzari buruzko film bat egitea pentsatu zuen. Zure bizitzaz hasten zinenean, imajinazioaren gehiegikerien kontuak zirela pentsatzen omen zuen beti, egiaztatzearen ebidentziaren bat azaltzen zen bitartean…

Baina, esan bezala, hil beharra zegoen, eta despedidarako bira bat egitea otu zitzaizun maitatuen sentiarazi zintuzten lurraldeetan barrena, Erdialdeko Amerikan. Amaitua zenuen kontzertua Guatemalan gau batez, eta Nikaraguara zindoazen. Zain zeunden aireportura eramango zintuen taxiari, zure heriotza-aingerua bertatik azaldu zenean. Fariñas Fonseca zuen izena, Managuako zure kontzertua antolatzen zuen enpresa-gizona, eta bera ere zure bidaia bera egitera zihoan, hotel beretik aireportura. “Atsegin handiz” bere gonbiteari erantzun, eta bere autoan igo zinen, azkenaldian zenuen arazotxo hura modu horretan konponduko zen axolagabe. Avenida de la Liberación zuen izena kotxea tirokatu zutenean ibiltzen ari zineten etorbidek.

Cabralen hilotza

Erromes bezala aurkezten zenuen zeure burua, lehen klasean askotan bidaiatzea tokatu bazitzaizun ere, eta ez zinela inongoa, eta nonahikoa zinela (Vengo de todo el mundo). Ez zitzaizun burutik ere pasa behin ere etxe bat erosi eta nonbait sustraitzea. Eta distantzia horretatik, hain egiten zaizkigu sinesgaitzak eta benetakoak kantatzen dizkiguzun kontu horiek, ateoek ere gustura entzuten zaitugula Jainkoaz berbetan.

Beti arte, Facundo.